PIMPIH KHUA TANGTHU ~ Rev Thang Khan Pau

Zomite piankhiatna:
Lai Siangtho i sim ciangin Noah hunin Pasian in Leitung tuicin tawh na sawpsiang hi. ( Piancil 7:1-24 ). Tua hunin Noahte nupa, a tapate thum leh a mote thum, akigawm in mi ngiat bek na suakta uhi. Pasian in Noah tawh thuciamna khat hong bawl in " Pung un la tampi pha in, Leitung dim un " na ci hi. (Piancil 9:1). 

Tua mah bangin hih Noah tapa thum te ahi;
1. Shem 
2. Ham 
3. Japhet te tungtawn in Leitungah mi hong kipan kik a, hong kizeel toto hi.

Leitung mihing piancilna thute abulkan mipilte (Anthropologists) in Leitung mihingte namthum in hong khen uhi.

Tuate in; 
(1) Mongoloid nam (Shem suan leh khak te ) 
(2) Negaroid nam (Ham suan leh khak te)
(3) Europeoid nam (Japhet suan leh khak te ) ahi uhi.

Hih teng sungah Shem suan le khak sungpan in khangthumna ahi Eber in tapa nih nei a, Peleg leh Joktan te ahi hi. (Pian 10 : 21 – 25). Joktan in tapa sawm leh thum nei a, nisuahna lam Sefar mual dong banin teng uhi.(Pian 10:30). Tua Sefar mual in Asia nisuahna Tibet, Mongolia ciangdong ahi hi. Joktan suante hi bangin hong kizeel a, nisuahna lam gammite hongsuak uh ahi hi. Peleg suan panin Abraham te na piang a, Abraham suan panin Israel minam Pasian in a na tel te ahi uhi.

Joktan suante nisuahna lamah hong busa kawikawi uh a, Mongolia pan in Sengam sungah hong busa uhi. Sengam panin Kumpi aana lel kisa pawlkhat Tibet gam hong tungkik uhi.

Tibet panin Kawlgam lutna:
Sengam panin Tibet gam tungte sungah ei Zomite zong na kihel uhi. Tibet panin Kawlgam ah thumvei lut na kisuah uhi, ci in tangthu busungah kiciamteh hi. 

Tuate in; 
1. Tibet – Myanmar 
2. Mon – Khamar 
3. Thai – Chinese te ahi uhi.

Tua sung panin ei Zomite pen alut masa Tibet - Myanmar sungah a kihelte ihi hi. Tibet pan kilal suk ahih manin tuhunin zong Tibet a teng laite Khanglui kizepzia leh ei Zomite khanglui kizepzia kibanglai hi, kici hi. Tibet pan a lalsukcil un India gam Bramaputra gun, nisuahna lam Hukaung zangkuam te ah teng masa uhi. Tua panin Kawlgam Takaungah hong teng uh a, minam thum in hong kikhen uhi.

Tuate in; 
1. Pyu 
2. Kanyan 
3. Thet te ahi uhi. 
Hih sungpanin Pyu cih te Kawl minam, Kanyan cih te Karen minam, Thet I cih te Zomi leh Kachin te hi kici hi.

Tua mun panin Zomi (Chin) leh Kachin te in Tuikang gun (Chindwin gun) hongzui sukin, a u Zo (Chin) nungzui-a a pai anau Kachin in a u khekhap mansuah a, tua munah omsuak pah hi kici hi. A u pai suksuk a, Chindwin leh Irrawaddy kigawmna Khawlkhen akici gun tawbing tung uhi. Pawlkhat Irrawaddy gundung zui in pai suksuk uh a, Magwe, Minbu, Aunglan, Thayet , Pakokku, Taungdwinkyi, Pyinmana, Kyaukse, Pagan, Prome (Pyi), Henzada, Mindung, Taungo te dong thamlo in Tavoy dong nangawn na tung uhi. Judson sih khit Boardman tawh akithuah Rev. Francis Mason in Tavoy ah 1834 kum a a tuiphum masak pen Chinte numei khat ahi hi. Hite pen Asho-chin (Plain – Chin) kici hi.

Monywa nai Sabuni panin tainihna ah Zomite tual bawlna leh Mualsuangpi (pi 13) asang khat tudongin omlai hi. Tua mun pen Kawlte in Chin-paya ci uhi. Sagaing khuasung ah Chin-suh kici mun minkhat tudong omlai hi kici hi.

Monywa lam panin pawlkhat in Chindwin gundung zuito kik uh a, Kalay-Kabaw zangkuam hongtung uh a, tuamun sung tengah tawlkhat sung hong teng uhi. Hih hunsung tengin mun tuamtuam ah hong kizeel in tampitak mah hongpha man hi.

Kawlzang panin Khamtung hong tunna:
Kalay – Kabaw zangkuam ah Zomite hong khang hong pungin hong kizeel hi. Hih hunin Shante tawh kitengkhawm a, amau ei Zomite sangin napil zaw khin uhi. Tua ahih manin amau Shan ukpi Soe Saw Ke in a tapa Kyitawngnyo  (1402-1426) hong uk sak hi. Khampat khua zong Zomite khuapi khat hi ngei a, a taitoh ding uh ciangin Mawngkungno khat suanin anung ciangin Khampat Bungpi kici hi. I pu I pa ten a gen uh ciangin, tua Mawngkung ii hiangdawn in lei a bat teh Zomite Kawlzangah kitengkik ding hi ci uhi.

Kalay- Kabaw zangkuam ah I ten sungin Kawlpi Sawbua Kyitaungnyo in AD 1374 in gal matna ding a Khua zaina acre 234 kimkot ah kulhpi to sak hi. Ama uk sung mite aana tawh tosak a Zomite hat pen leh citak pen hi kici hi. Nasepna ah a ginalo te a khemedawn leh a khutmedawn tan sak hi. Tua bangin ukpi-aana khauh si leh thu tuamtuam hangtawh Kawlpi zang panin Zomite mun tuamtuam ah hong lal leuleu uhi. Pawlkhatte leilu lam manawh in Assam leh Manipur gamte tung a, pawlkhat leitawlam Yaw gam, Mindat, Kanpalet, Matupi, Paletwa dong tung uhi. Pawlkhatte Meitei gundung zui in galkah uh a, Falam, Hakha lam tung uhi.

Ciimnuai tunna:
Zo khangpan Khang ngana Pu Song Thu makai in Pu Song Kip te tawh inn (40) kiim na lalto uhi. Ciimnuai tunma in Kuai Lui dung zui to in Peempi (Pimpih) na tung masa uhi, ci in a ciamteh zong om hi. Peempi cih pen anung ciangin kamsawi (corruption) tawh Pimpih na kici hi, ci in Pupate in na gen uhi. Tua panin Ciimnuai na tungto uh a, Khua na sat uhi. Tuahun in AD 1420 kiimpawl hi dingin ki um hi. Ciimnuai I cih pen Saizang leh Phaileng khua kikal, tulaitak Saizang – Tedim mawtaw lam nuai furlong khat bang a gamlatna mun hi a, Ciim cih pen kenbaal nam hi a, tuate pona nuai ahih manin Ciimnuai aki ci ahi hi. Tua ahih manin Kawlzang tawh kikal ah tawlnga loin Ciimnuai tun suak ding sangin Peempi (Pimpih) ah na tawlnga phot hi, cih pen tangthu laibute ah kimu thei hi.

Ciimnuai ah I pu I pate tawlpikhat a ten khit ciangin a pawlpawlin mun tuamtuam na zuan leuleu uhi. Pupa te la sungah zong, Ciimnuai a na phuah uh la na om hi.
(a) Tuan a pupa mimbang pianna, Ciimtui geeltui I vangkhua hi e.
(b) Zomi pianna khaubang sut leng, Ciimtui vangkhua saibang satte ami lunmang te in ki lel e.

Phunom khua tunna:
Khuano mi atamzaw, adiakdiak in Phunom mite pen Ciimnuai pan in Saizang gamsung 'Zophei' ah kiteng a, tua panin Vangteh gam Tuumzang kitung hi.Tuumzang panin Phunom khuataw Engzang ah kiteng hi. Engzang khua a ten zawh uh khangthumna ciangin galten na sim in a khua uh na halsak uhi. Tua panin Hiangzang a kici na mun ah na teng uh a, a sawtlo in pulpi-zavat tungin taikhia kik uhi. Pul ven ciangin a tenna dinguh aisan in ai ngahna munah khua na sat leuleu uh a, tua munpen Tangkam in Phun (Kaam) omna mun cihna Phunom na ci uhi, ci in Siapi Cin Khan Pau in Phunom khuasat tangthu agelh na ah na ciamteh hi.

Pawlkhat Kaalzang pan leh Khuagen pan cih bangin kitung ciat hi. Phunom khuasat pen AD 1650 kiim hi dingin ki um hi. 

Phunom khuasat Pupi teng; 
1. Pu Tun Thawng (Haunung) 
2. Pu Mang Hil (Suante) 
3. Pu Phut Lam ( Buansing ) 
4. Pu Tun Lam ( Namzo ) 
5. Pu Suan Tawng (Thangpang te ) te ahi uhi. Phunom khua a kisat tungin Lum tawi thei, Tei tawi thei mi (80) aphak na dingin thu na ngen uhi. Tua mah bangin tawlkhat sungin mi kikhangin kipawlcing semsem hi.

Tanglai Pimpih (Peempi):
Zomite Kawlzang panin a taitoh un Kuai Lui dungzui in Peempi (Pimpih) ah na kinga phot uhi, ci in Pupate in na gen uhi. Col. Khen Za Mung in, Pimpih-Laihan ah Kawlzang pan tai toin Khang sagih bang ka teng uhi, ci in a laibu gelhna sungah na at hi. Phaiza a Pu Gin Dal a kici, khangluimi thu ciamteh mahmah khatin, Pimpih ah ka Pu ka Pate uh ii a tenlai-a khuakulh kanh kito nalui om ding hi, ci in 1980 kiimpawl in na gen hi. (Tulai tak Pimpih khua a teng  Pi Awi Lian te kong zanga guampi paisuk  pen ahi hi). Tulai tak Zangkong  (Tamwe) a Harvester Christian Center pu ahi Rev. Suan Go Khai zong hih thute a kan dingin hong pai ngei hi. Hih hunin Hatzaw leh Hatlangh te na teng uh a, a mau taikhit ciangin tawlkhat sung kinusia phot hi.

Hih teng khit ciangin Ciimnuai ki tung a, Ciimnuai panin kikhenkhiat zawh ciangin Pimpih gam sungah, Vaiphei te,Thahdo te cih bang zong inn sawmsawm kiim in na teng kawikawi uh a, ahi zongin kipsuak zolo zelin na nusia kik zel uhi.Tuabang hun sung mah (AD1600-1880) pawlin Bungguam khua leh Lengsuih khua ah Sihzang te, Anngo khua ah Tomu te, Hung khuamun ah Zote, Pimpih Zo kongpi ah Zote cih bangin na teng uhi. Hih Bungguam leh Lengsuih a tengte in Kawlzang simsuk in, a bawng alawi te uh kaihsak a, a taangsaal te uh na halsak zel hihtuak hi. Asawt ciangin Kawlte in Falam gal cialin hong simto a, a pasal teng thatin a zi te 4 uh a pasal lutang puasakin a khua dong tonpih hi, ci uhi. Tua ciangin nawikainu akici Bungguam nupi khatin hibangin la na phuak hi.

Nawikainu la:
(a) Ka kiang hangtawh  ka von hangtawh nahnuai vangkhua sat ingh e.
(b) Kiang hang aw e, von hang aw do in suangua bang mon e.

(a) Kiang tawh khuasat khuanun nuamno sawlbang hei cim manlo e.
(b) Sawlbang hei cim manlo a, do ta hong leng tamta e.

(a) Kiang sumlu simbang mai pan ci ingh hangtui luangsuk zui ing e.
(b) Hangtui luangsuk zui ingh e, Khua ci teng mel in mu'ng e.

Hi bang tengtawh amau zong tengsuak zolo in na taikik uhi.

An Ngo ah zong Tomu te a ten sungin an hau lua in, nisim zu nungin pawi bawlin lamlam uhi. Khatvei mothak  khatin Lolai ah antangsa (Tangzik) buak suahin a maizum manin leilak ah a phiatnelh ngawp aleh, po ngawpin hau mahmah hi kici hi. A tangsa a I pawi zong po veve, hau veve I hih teh ci-in taaksih a ahuan, aminsa a pawi leh zawngzo pan hi, ci-in Tomu Khangthu ah na ciamteh uhi. Mi lah pung, an lah hau, kimuang mahmah in, kampau pha lua in a omlai takun Tawmi (Sahang gilo) laangin mi tampi tak ne a, an zong zawngkik ngawpin nektheih-nekmawh a nekna uh pan gilsan-zavat in mi tampi si uhi. Tua panin Suanzo khua (Tampi khuataw) ah na taikik uhi.

Pimpih Zo kongpi ah Pu Huat Thang leh Zote inn 9 khawng na teng uh hi. Tua hun laitakin Suanzo khua (Tampi Khuataw) ah zong Zote mah na teng uhi. Tua hunin Pawi gal ahi zongin, khua khat le khua khat gal le sa a, kisimsim hun hi a, Suanzote leh Zo kongpi (Pimpih) aa tengte zong gal le sa a nei I om leh kiko ding  ci in, Pimpih aa te Vankhaihum ah, Suanzote Vandohum ah galvil in nisim in om tawntung uhi. Laibung ah Pu Tel Pau a nopsak laitakin a tute  Thang Kop te unau in a Pu Tel Pau tanu Ngiak Lun deih a, a Pu in a piak loh ciangin Suanzote gal cialin a sim uhi. Pu Tel Pau khuapihte a suakta sunsun Thaang pangah tai in ni khatni teh, a phu laksak dingin Suanzo sim ding kuan uhi. Tua Suanzo sim di te in Pimpih tawn uh a, tua thu Pimpih  pan Vankhaihum mualtung a galvilpa Pa Ngei in Vandohum ah kikhuang tumin gal na ko hi.Tua gal kohna hangin Suanzote na taimang ahih manin hong ciah lamin hong baang kik a, tuani a galvilpa  Pa Ngei  manin Pimpih tualah a hingtangin lamin sisak hi. Akhua atui  in lah hon ngamlo in, en dimdiam bek uhi. Tua tak ciangin Pu Huat Thang (ahau sapa) uh zong "Kei ka tha tum nawn kei in, khua leh tui aw, no na utna tek uh zuan unla, kei zong Kawlzang lam vazuan ning" ci-in Kawlzang lam ah taisuk in a khuapih teng tawlpi khat sung Hung ah  khua satin teng uh a, a sawt ciangin  saklam ah taisiat uh hi, ci in kigen hi.

Tualai hunin Tedim leh Tonzang gam sungah ukpi  gam 3 om a, Sihzang, Sukte  leh Kam Hau uk ahi hi. Tedim ah Pu Kam Hau  maang hi. Inn 300 bang pha a, Kam Hau a minthan ciangin Kawlte in haza in, a inn thumvei halsak hi. Tua ciangin Sihzang uk, Sukte uk, Kam Hau uk sung panin galhang tata in a phu lakna in  Kawl tual simsuk zel uh a, abawng alawite uh kai zel, tangsaal halsak zel hi ci hi. Tua thu hangin kawl leh Zo kikalah kilemna ding vaihawm a, gallemna dingin Kawlte nget bangin va-ak nupa le zabel khat pia in, kamciam bawl uhi. Tua kamciam in "Zomite Kawlte tungah kong khialh masak uh leh, Kuaitui lehluan hen.
Kawlte in Zomite tungah nong khialh masak uh leh, Kuaitui in Kawlpi khua umna kulh sunkham suk tahen" cih ahi hi. 

Khuasak Pu Thuam Son in hi bangin la na phuak hi.
(a)  Zang I dona, Thangmual nen a, Kuaitui luang suk, tong khial zawzaw a lehluan in ciam hang.
(b)  Zang aw nong seh loh bei sang, sesum namcin, tung kawlva leh man tunglom in ciam hang.

Pimpih gam sunga teng masa ahi Bungguam, Lengsuih ate zong hibanga a gamta ngei te nahi uh a, hih kiciamna a om khit teh koima peuh ah Kawlzang simsukzel theihna a beituam hihtuak hi.

Pimpih khua kip a suahna:
Phunom khua ah Pu En Lam (Naulak- Do Khoi tapa) hausa a sep laitak 1880 AD pawlin khuasat pupite tuikhuat taamphuatna om bangin, mipawlcing semsem hi. Inn mun logam ding haksa si, gam le lei zong tul kuankuan ta ahih manin nuntakna ding mah ngaihsutna in Thangkai gam nem zuat ding a lunggulh  pawlkhat hong om hi. Tua hunin Thangkai gam pen Sihzang ukpi, Sukte ukpi, Kam Hau ukpi in huamlo in gamtong in om a, Falam ukpi Conbik ii sabetna gam  na hi hi. Tua hun sung mahin Sik huan mual ah suangling neite Kalate in khua kultui tawh huanin belpeuh in sung uh, ci hi. Tua khawng Phunom pan  nalei suk thei, amau zong sabengin na pai, gam na kuan thei zel uh a, a gam  hoihna mun na tel uh ahih manin ten dingin na vaihawm uhi.

Tua kum 1880 mah in Falam ukpi pa kiangah a ngen dingin Phunom  pan Pu Dongh Khoi, Pu Khoi Dongh leh Thuklai pan Pu Hum Thang te kiseh in na pai uhi. Falam ukpi pa Conbik in "Tua bang ahih leh na teng unla, siah dang puak kul kei  in, kum 3 hal in sial siah hongpuak un" ci in vaikhak a, thaici namkim, khuang khat, daaktal khat pia in phalna na pia hi.

Hibangin ukpipa kiang panin  phalna ngah ahih manin lungkim thanuam takin hong ciah uhi. Phunom hong tunkik uh ciangin a ut teng kikhawngin a maikum 1881 kum ciangin Pimpih logam nazuan suk pah uhi. Inn 20 khawng phapah uh a, a tai sukcil un Liit cihna logam tengah bukkhawl in na teng phot uhi. Tua laitakin Pimpih  ah Pu Huat Thang  le  apawl te inn 9 khawng na teng lai hi.

Falam ukpi kiangpan phalna ngah a, khuakip khat bangbang  ahizongin suaksak nuam hangin a teng luite I tuinek tamphuat mang keini in a thakin tuikhuatin ki tamphuat ni ci uh a, Pimpih luitui  nakpi dingin a thakin taamphuat in thu na ngen uhi. 

Tua tuikhuat te in;
1. Pu Khoi Dong 
2. Pu Za Thang 
3. Pu Dong Khoi 
4. Pu Son Kham 
5.Pu Hang Kham  te ana hi uhi. 

Ka Pu Thuam Ngin in hong gentheih khat, hih tuikhuat na ah kuamah kamkhiallo ding ki ci a, Pu Za Thang in khuasung-tuisung cidamna ding ngaihsunin kamhoih ding ci in," Khua zong dam na lawmlawm e" acih leh a lawmte khatin "Na maw maw (mawl) kei deh" ci kha a, maw maw (mawl) pen hoihlo ahih manin Pimpih ah a maw maw (mawl) kitam hi, ci hi.

A maikum ciangin lo thak zong leuleu a, a lo zuatna  lo sat a, a giakna uh ah Pu Kim Khai (Haunung) a gamvakna pan sahang in manin ne a, a tumlang bek ne in a tumlang nusia hi. Tua  Pu Kim Khai luang pen Phunom ah puato kik uh a, Phunom a tun uh teh,  Phunom papi pawlkhat (Pu Tawng Lam te pawl) in "No singpum lian balpum lian  duhte, naduh nanop uh! " cih danin min sialin thau na lawn ngawp uhi. Sihhui theu ciangin paisuk  kik a, Pimpih a tun ciangun thu kikumin kiciamna na bawl uhi. Tua thu kikupna panin "Tu a kipan a si masasa, kuakua hitaleng Phunom ah kipua nawnlo ding, Pimpih ah kihui ding" ci in thukimna na bawl uhi. A sawtlo in  Pu Dongh Kham (Pu Zom Ling pa) hong si a, Pimpih Zote than(han)  ah kihui hi. Pu Ling Thang genna ah,  tuahunin Pimpih  Zo kongpi a teng Zote  omlai a, Pu Zom Ling pen Zo nupite in tuibuk  umthei tawh a pa sih hehnem in sat lualua   ci hi. Tua kum mahin Zote inn 9 teng Hung khua munah taito in, tua pan asawt loin saklam  ah taisiat uhi.

Tua hunsung mahin  I gensa ahi Lengsuih khua aa a tengte zong pawlkhat teng lai a, nupi meigong tamzaw hi. Liit panin papite hawh thei a, "Nong damdam uh hiam?"ci in a hopih ciangin," Ka lu uh dam ven, ka taw lam uh dam kei" cih peuh tawh kidawngkik uh kici hi.

A kum thumna ciangin Pimpih khua mun taktak ah kituah in innkip, lo kip  tawh ten hong kipan uhi. Tua a ki panin khua tualbiak (Tual thoih ) zong hong kipanin,  Tual Phuisam dingin Pu Sung On (Haunung) na seh pah uhi. Falam ukpipa tawh kiciamna ahi Sialpi khat puakhun hong cingta a, kum 3 hong pha hi napi amau lah bangmah neinai lo uh ahih manin puak zolo uhi. Tua ciangin Falam galkapte hongpai a,khua upate in zindo nading dang neilo in Zusa ngawm pumhuan tawh zindo hi. Falam galkapte lungkim zolo hiding hiven, a zusa ngawm pumhuan min sate   a nek ding ciangin ci, ci, ci ci-in  kitawng sak hi. Tua ciangin papi  ten vaihawm simkikin Pu Thuk Zong' sialpi  ngawh uhi . Tua a nekkhit uh ciangin Falam galkapte  ciah a, tu zawh kum 3 ciangin Sial khat hong puak un, ci in vaikhak kik hi. Tua hun pen 1885 kum kipatlam pawl hihtuak hi.

Mikang kumpi in 1885 kumin Kawlgam hongla in Mikang kumpi tawh  kikapna hangin kibuai a, a kum 3 cin kik ciang a, Sial siah puak ding kipuak nawnlo leuleu hi. 1887 December  kha in Capt. Raikes leh a pawlte Kawlpi hong tung hi. Sihzang ukpite tawh kimu  in lampi bawlding vai kikup pih a, ki thu tuaklo hi. 1888 kum June  3, ni in Falam gam Taisun ukpite tawh Inden(Angteng) khua ah kimu a, ki thutuak lo hi. A munmun  pan kido tek uhi. 1889 January in Thuamvum, February 4 ni in  Khuasak, Feb 13 ni in Buanman leh Thuklai  la uh a, 1890 kum September 1 ni in Mikang kumpi tawh  kilemna lai kibawl hi.

1891 kum ciangin a munmun ah gal lemna daihna hong om a, lungmuang ta ahih manin 1892 ciangin Thaang pan uktheih dingin  Myo-uk  khat hong koih uhi.1892 October 9 ni –in Khuasak Pu Khai Kam  makai  in Thuklai  leh Pumva kikal  Suangbum panin  Myo-uk  na suam uhi. Phunom panin Pu En Son zong na kihel a, galkapte a 4 napa a kaplum hi.

Hih Myo-uk  suam khit ciangin galtaina panin zong Pimpih  khua ah Pu En Son te a kipan, Phunom pan a gungal a taite zong hong ciahsuk ciangun  Pimpih  hong zuan cih bangin mi kibehlap inn kibehlap  toto in, inn 80 kipha hi. (Pu Khai Kam zong Pimpih gamah hong kibu ngei hi. Ref: RFA,Chin Program.)

Thangkai gamin Ukpi neihna:
1901 March kha in mangkangte tawh kidona pan thongkiate ki suakta sak hi. Mangkang kumpi in Khamtung hong lakzawh ciangin ukpi ki-ukna mah tawh hong zomto hi. Hih Myo-uk suam vai in ukpi, hausa pawlkhat thongkia a, a suahtak zawh teh a sepngei mah uh sem kik uhi. Hi bangin Mangkangte in Ukpi ngeina mah hong zatding ciangin Sihzang khua ngate ahi; 
Khuasak,
Thuklai, 
Buanman,
Lophei, 
Limkhai te
 in 1888 kumin Khuasak khua-ah sialkhat go in, Thangkai gam teng hong hawmsim uh a, hong hawmna uh sazian Mangkang kumpite tung ah na puakpah uhi. 

Tua a gam hawmna uh ah: 
Khuasak  in Pimpih le Theizang gam teng, 
Thuklai in Dolluang gam teng,
Lophei in Tamdeng, Tuivial le Tuisau gam teng, 
Buanman in Ngal Zang gam le, 
Limkhai in  Ngalzang Suangpi gam teng 
cih bangin hong hawm uhi. Tua hun laitakin Pimpih gam pen tulaitak a Tuizang le Laibung gam teng zong ahi hi. 

Tua bang tenga hong hawm theihna in hih Thangkai gam pen Mangkangte hong tunma in Falam ukpi Conbik ii sabetna gam hi a,Pimpih a kisat dingin zong Falam ah a kingen ahi hi. Mangkangte in Tedim le Falam District hong khen ciangin Tedim & Falam gamgi pen Thangkai Suangpi le Zawlpi kikal ah hong khen a, Thangkai pen Tedim ah hong kipawlsak zaw hi.Tua ciangin  a gamnei a, ukpi ding ahi, Sukte Kam Hau in lah hong banlo ahih manin Sihzang ukpite in ko gam,  ko siahkaihna hi hong cithei ahi hi. A taktak in cileng,kuama tunga siah piakding hilo in, ei le ei kiuk ding ahi hi.

Tua hunin naulak  Pu Zom Kim zima ta a neubel Pu Son Tuang pen Tedim Vuandok zumah na paito in, a thuteng va dawp hi.Khuasung omzia teng a genna tungtawn in Vuandokpa  in Sihzang hausate sampah a, a thuteng kigen uhi. Pu Son Tuang pen pil le tei thuah in kivek mahmah a, Pimpih khua pen Khuasak hausapa siahkaihna ahihloh lam a genna hangin Khuasak hausapa in a khua ah banpih in vok khat na ngawh a,  "Nang pen pil mahmah nahih manin, Ko mau mah bangin siahtung siahphei kong kaisak ding uhi " ci in a ciah ciangin pasal (9) khasak in Pimpih le Tuizang kikal,Mualmeh taw Khaupilui le Kuailui kigawmna khang deuh ah tuikia in si hi. Tua mun pen tudongin "Son Tuang Ningh" kici hi. Pimpihte in a kan uh ciangin a luang tuisungah na kia a, a thungpi le zampi khat Pimpih lampiau ah na om hi. A luang kipham a, Pimpih ah pua in kivui hi.

1901 kum March kha beilam in Tedim Vuandok zum panin Khuasak khuami Lian Vum pen Pimpih ah hausa sep ding thu hong om ciangin, 1901 April kha panin Lian Vum pen ukpi dingin Hong omsuk hi. Lian Vum ukpi dingin hong om ciangin Khuasak pan, Vangteh pan, Dimpi pan cih bangin hong belsuk uh a, Pimpih khuagal Laihan(Hatlang & Hatzaw te tenna) tengah na teng uhi. Tua mun panin Lian Vum in hausa semin siah hong kai a, ukpi hong sem ahi hi.

Pimpih pan Piantit paite:
Leitung galpi masa (1914-1918) ciangin Mangkang kumpite in a mau ukna gam sung teng panin a mau ahuh ding in mi 50000 bang na sam uhi. A mau sawltak ding ahi hi. Tedim mite sung panin mi 1000 hong nget ciangin ukpite in khuakim ah a thu hong zasak in a paisak dan ding uh kikum uhi. Tua hun in apai dingte pen ciah nawnlo in a sipah ding kisa ahih manin innluah dingte zong kipaisak lo hi. Apai ding kuamah a utloh ciangin Piantit paite thau ngah thei, Dol ngah thei, Medal zong ngah ding,innmun logam zong deihna peuhpeuh ngah ding, Zaanglo Acre 30 dong ngah thei cih dongin kizol uhi. A tawpna ah kuamah a ngahloh ciangin abeh abawng zui-in seh uh a, Pimpih panin a nuai-a bangin na pai uhi.

Pu Phut Cin           (Haunung)
Pu Thuam Ngin     (Haunung)
Pu Kham Thawng  (Haunung)
Pu Zong Khup        (Haunung)
Pu Kham Za Ngin   (Haunung)
Pu Son Vial             (Thangzom-Naulak)
Pu Son Kang           (Thangzom-Naulak)*Zomkim beh tang
Pu Hang Khai          (Naulak-Do Khoi)
Pu Kai Dam             (Naulak-Luhkhup)
Pu Zel Ngin             (Naulak-Luhkhup)
Pu Lian Thawng      (Thatlang)
Pu Suang Thawng   (Thatlang)*Ukpipa tapa*
Pu Cin Kam             (Thatlang)
Pu Hau Thang          (Thatlang)  te ahi uhi.

(Hih a tunga (14) teng panin Pu Kham Za Ngin pen a moi pen hi a, kamlet in zong kizang hi. Ref: Pu Khoi Za Thang)

Pu Kai Dam pen Piantit tunma Italy gam tuipi piau atun laitak August 2,1917 in si a, tuipi sungah kivui hi. Pu Suang Thawng zong January 29,1918 in Piantit ah  si hi. Piantit paite Tedim pan May 27,1917 in dingkhia a, August 15, 1917 in Piantit gam Masel khuapi tung uhi.Hong ciahlam ciangin 3 vei ciah kisuah uh a, a masate July,1918, a nunungte January 1919 sungin hong tung uhi. Laihan – Pimpih panin Vangteh tengin 1911 kum ciangin luigal khat ahi Haikawn-Tuizang khua ah hong taikhia uhi.

Laibung khua kisat:
Pu Lian Vum tapa Pu Suang Thawng January,1918 in hong si a, Dimpi panin Pu Gen On te Pimpih ah sigal in hong pai ciangin a ciahlam un Saino khuasat ding ngaihsun uhi. Pu Lian Vum in a theih ciangin  ama siahkaihna a zaina ding deihna tawh Laibung khua sat zaw un, ci in na zol a, a mau zong a ciahlam ciangun pawl le lawm zawnin Dimpi pan, Phunom pan, Zungkhua pan le Pimpih pan a lungleng honkhat teng  tawh 1918 October kha in LaibunHih a tunga (14) sungteng paning khua nasat uhi.

Tua bang hun sung teng mahin Laihan khua-a teng Sihzang ulenau te zong Khuasak, Theizang, Thangnuai khuate ah na tai uh a, Pimpih panin zong Laibung, Tuisau te ah hong taisan khin dekdek phial uh ahih manin ki tanghah mahmah in kipangpa mahmah a, inn 30 khawng kipha lai bek hi.

Hibanga hong kitaisan ngeingaina thukhat in Mangkang kumpite Thaang ah hongpai in kuli-aana tawh mawtaw lam hong tosak a, thaman teng ukpi hausate in hong neksak ciangin taangpite in thu in a bawl uh leh, Vuandokte in ukpi hausate mah zosak ahih manin taangpi te'n zong  "Pimpih khua ah kuamah teng nawnlo ding, Pimpih khua ah nahham po sak ding" ci-in kiciamna bawl uhi. Ahi zongin a ngalhat teng bekmah taizo a, koimah pai zolo teng a ki om liiliai laibek hi, ci-in pupate in gen uhi.

Thu khat leuleu ah gan kithahzau le, gam kihalhal in khuahun man nawnlo ahih manin kizawng thapai a, ka tai uhi, a cipawl zong om hi.

Pimpih pan Laihan ah:
Piantit paite hong ciahzawh teng ciangin Pimpih khua pen a taw pan mimcim si, a thung(khung) pan mimcim dingin keek si ahih manin Khuadang mundang a taizolo teng tu-a tenna (Sihzang & Vangteh ulenau te ten masakna) a hi, Laihan mun-a innmun  omsa tengah kituah phei uhi. Ahi zongin Vuandok zumah Pimpih a ciaptehna kibawlsa ahih manin, Laihan ci nawnlo in Pimpih a kici suak ahi hi. 

Pu Thuam Ngin lapi:
(a)  Tun tawh zua tawh, nunbang nopna Pimtui ka vangkhua aw e.
(b)  Phung le gual in tuang nusia a,vangkhua haibang ngak ing e.

Pu Kham Vungh lapi:
(a)  Pimtui vangkhua dai a damsa lah meibang tawh kik ing e.
(b)  Gam thelbang thokik hang e, kammei bang lumkik hang e.

Pu Ling Thang lapi:
(a)  Lun tawh tongciam Pimtui vangkhua gamzang zil in zai sang e.
(b)  Sangkop lalmang I dona ziai pupa'n tonzawi akaihna.

(a)  Hau zuapa le phung nih thum te'n vangkhua tuang nu a sia e.
(b)  Ka nuam lo a, sawnngaih teng tawh vangkhua haibang ngak ing e.

1965 sungin pawlkhat Lengmual ah peem uhi. 1981 kum in pawlkhat Suangdawhmual ah peem uhi. Ahi zongin a vekin Pimpih mah ahi hi. Tulai takin Pimpih khua ah inn 88 om a, mimal 690 kipha hi.

Khua sat thau:
Khuasat thau dingin lawng 6  a kingah hi. Tua sung panin Laibung khua kisat ding ciangin lawng 3 ki hawm a, Pimpih ah lawng 3 omlai hi. Khua khat a kisat ciangin thau lawng 3 peuhmah omloh phamawh a hihmanin Laibungte lawng 3 kihawm hi, ci'n papi ten gen uhi.

A omlai lawng thum te;
1. Mang Khup min in kikoih a, Pimpih pan Khuasak ah ciahpihkik hi. 
2. Thuam Cin  min hi a, a tapa Mun Za Thang te Phunom ah a taikik ciang pua hi. 
3. Suak Cin  min hi a, Pu Tun Ngin min in kikoih suakin  tu dong omlai hi. 

Tua hunlai a, thaute pen AD 1600 pawl a, Mangkangte in India gam Calcutta, Bomby khawng a simna Zothaupi te hi a, nam nih  om hi. Khat pen Holland te bawl a sialphei san, a vang lian, a tun tom pianin Awlan kici pah hi. Khat pen England bawl, a lawngsau,  avang neu in, papi ten 'Ang kilik' ci uhi.

Pimpih gamgi:
Tedim gam leh Tedim khua ah 1889 pan kipan in vuandok khat in ki ukna lam hong lenin hong om hi.

A masa pen in Capt. Bateman (1889-1901)
Anihna Capt. Moore (1901-1905)
A thumna Capt.Betram Carey (1905-1909)
A lina Capt. Rundall (1910-1912)

Hiteng hun sungin  Kawlgam leh India gamgi ahi zongin, khua khat le khua khat  gamgi a hi zongin hong khensak uhi. Pimpih gam dingin zong khanglam panin  Vaului paito Thangmual sun, Saklam panin Sannam lui paito Hungmual ah,  Thawlciang mualdung paito Thangmual sun, nitumna lam pan Thang mual dung ciangin hong ciapteh sak uhi.

Tua hun in Tuizang leh Laibung khua kisat nailo a, tua khuate Pimpih khua pan a kisat Pimpih khuakeh te ahi uhi. Tuizang khua 1911 kum in hong kisat a, Laibung khua 1918 kumin kisat hi.

Tuizang leh Laibung khua ukpipa Pu Lian Hum in a siah nekna a zai ding ngaihsutna tawh Pimpih gam sung mah ah teng sak a, Tuizang te gam nekna dingin Kuai Lui langkhat, Vau lui leh Singkang lui kikal teng kipia hi. Tua mah bangin Kuai lui langsiah lampi lamsai kuli-aana teng sem pah un, kici hi. Tua bangmahin Laibung khua-a tengte gam nekna dingin Singkang lui sak siah teng kipia hi. Hung lam panin Hungmual Taakte meilah dingin Pimpih in zong na meilah lakna ding uh, Laibung in zong na meilah lak nading uh, ci in Taaksing pona teng hong neikhawmsak a, hong khen saklo hi. Ni dangin  Pimpihte in Dimphut, Pu En Son mual dong ta lam  kibawl a, Pimpih in tua En Son mual pan a, pai suaksuk Kuapi lui sun ciang Pimpihte lamsai bawlna kuli-aana sepna ahih manin tua dong Pimpih gam hi pah hi, ci in kiciamteh hi.

Hausa semte:
Pimpih khua kip a suahna dingin Falam ah Pu Khoi Dongh, Pu Dongh Khoi, Pu Hum Thang  tua teng ukpipa Conbik kiangah na pai hi. 1881 kum Phunom pan a taisuk taktak ciangin Pu Hum Thang (Thuklai ) in na zui nawnlo ahih manin  Pu Khoi Dongh  leh Pu Dongh Khoi mahin na makaih  in, Pu Hang Kham, Pu Son Kham leh Pu Son Tuang in zong kisapna bangbang huhin  na panpih toto hi. Pu Son Tuang pen tangval tei mahmah  hi a, a mah hong sih ciangin kithanem tuam mahmah hi, kici hi. 1901 April ciangin Khuasak pan Pu Lian Hum pen ukpi dingin hong omsuk in 1918 bei dong om hi.

A mah Khuasak ah a ciah ciangin Pu Mang Khup  hausa dingin hong om suk a, tangtha teng a man hong kai in, siah dang teng Khuasak ah kipuak hi. Pu Mang Khup pen Japan galma in Khuasak mah ah va ciahto a, Pu Kim Lam in hausa hong sem zomto hi. Pu Kim Lam sih ciangin a tapa Lam Ko Nang neulai ahih manin Pu Kim Za Khen in hong len pak a, tua hunsung  1948 kum Feb 19-22 dong Falam khua ah Khamtung gam pan mi 5000 ki khawm in thukimna tawh ukpi ngeina kibeisak ahih manin (Compensation) liauna sum kipia in, kikhawl sak hi. (Zomi Nam Ni, Chin National Day hong piankhiatna bulpi khat zong ahi hi.)Tua panin mipi tel tawh Hausa hong kilaih toto hi. 

Tuate in:
1. Pu Ling Thang
2. Pu Huat Cin
3. Pu Kham Do Thang
4. Pu Cin Thang
5. Pu Kip Za Nang
6. Pu Nang Khan Do
7. Pu Vial Thawh Cin
8. Pu Zen Khua Khai
9. Pu Thang Suan Mung
10. Pu Zen Khan Khual
11. Pu Cin Nang

Tual Biak le Tual Phuisam:
Khua khat a kisat ciangin khua leh gam hong siam ding, ankhing kham nading, cidam nading, hulh le khawi, neih le lam I neih nading, mavan-daupai nadingin khuasung panin mun khatah  'khuasiam' ci in kithoih zel hi. A thoihna uh pen kum khat leh vok, kum khat leh bawng cih bangin kitha thek toto sak hi. Pimpih bangpanin kumsimin khuannawl ah vokno dawng khat kigo masa a, khualai tualah a kumkum in thathek in vok leh bawng  tawh kithoih hi. Tua sungah phuisam in kitamphuat a, beh om teng ii min, khuasatte min tawh kipanin  thupha kingen a hi hi. Khua khat a kisat ding ciangin  Tual phuisam, Tual teek, Sik seek, cih bang loin khua khatin kiding theilo hi. Tual teek  pen Pu Son Khup te sawmpi in zong kinei pah hi ci a, a mau Laibung a tai ciangin Pu Thuam Cin (Mun Za Thang pa) te hi a, sawmpi mah hi pah hi, kici hi. Tua khitteh Pu Thuam Ngin, Pu Khoi Za Thang te dong hito hi.

Tual phuisamte:
Pu Sung On
Pu En Son
Pu Lam Khoi
Pu Zom Kip
Pu Kam Ngul
Pu Kai Cin
Pu Thuam Ngin
Pu Dam Za Suan

Tual dawi ahilo gampi dawi, innmai  sumtawng dawi, huan dawi, thelno, innsungpi dawi, gulngau  dawi cih bang zong kithoih hi.

1910 kim pawlin Pu Pau Cin Hau in Pasian min tawh  dawithoih namte hong notkhiat sak a, Belbing tumin dawi nawhkhiatna thungetna khat hong phuang ahih manin phattuamna tampitak hong om hi.

Pimpih tuinakpi zong a mawl tamlua hang, tuinakpi hoihlo hi kici a, dawi a nawh khiatna in Pu Hau Za Hen, Pu Hen Dam te in thau tawh kap a, a sawt loin cimtham hi.Hizong Pimpih khua mun pan Laihan a, kituahpheina thu khat ahi hi.

Pasian thu hong tunna:
1909 March kha sungin Rev. Dr. East pen Suangdawh, Tuivial lampan Laihan ah hongpai a, zannih tam in tuapan Theizang  pai hi, ci in ama diary sungah kiciamteh hi. Tua pen Zeisu mintawh I khua I gam hong kisik  cilna hi pah ding hi . Ahizongin Tapidaw suak bel na om nailo hi.

Japan galma in Sia Mang Kam hong pai thei zel hi. Tua zawhteh Sia Thang Ngin, Sia Suan Kam te in hong zomto hi. 1935 -1940 kikal Pu On Huat te nupa (azi Pi Ciin Awi) a inntuanna pan Tapidaw ABM na suak a, Pu Ngin Khai leh Nu Huai Dim, Pu Khoi Khual, Pu Thuam Cin (Mun Za Thang pa) te innkuan tawh Pu Ngin Khai te inn ah kikhawm zel uh a, Tapidaw masate hi pah uhi. Japan gal sung Laibung, Tuisau, Phunom  te ah galtai uh a, kikhopna om nawnlo phot hi. Japan gal ven ciangin Pu Dong Za Ngin, Pu Khup Cin Zam, Pi Ngoih Khaw Hung, Pu On Nang  te hong kibehlap a, Pu On Huat te zong Mualnuam pan hong tungkik in Pawlpi khat in na dinguh a, Pu Khup Cin Zam te inn, Pu On Nang te inn khawng ah kikhawm zel ung, ci hi. Pu Ngin Khai te Japan gal sung  Laibung a tai hong ciah nawnlo in teng suak a, Pu Thuam Cin te zong  1961 pawl in Phunom ah taikik hi. A nung ciangin Pu Huat Cin, Pu Thual Khua Thawng, Pi Cing Khup, Pu Ngin Kang, Pi Zel Niang te na kibehlap hi.

1956 kum ciangin Pu Ling Thang leh Pi Ngoih Za Luan te in R.C.M ci in Roman Catholic pawlpi  hongla uhi.

1962 kum November 4 ni ciangin Sia Tun Za Kap makai in Gupna thu hong tangkona pan ABM teng ICB tuhun in EFCM pawlpi ah na kikhin siat uhi.

1987 kum ciangin AG (Assemblies Of God) pawlpi hong kiphut leuleu hi.

1991 May kha ciangin EBC ci in Evangelical Baptist Church pawlpi Suangdawh mual veng pan hong kipan in kiphut hi.

2010 bei kuan ciangin Gospel Baptist Church GBC kiphut hi.

Sang lam:
1953 kum panin Private Tan 4 sang kiphuan in tua ma a, sangkah nuamte Phunom, Dolluang, Theizang khawngah nakah uhi. Tua hun lai a, Buzung sang kikah a, a sia sem masa Pu Kham Cin Zam ahi hi. 1961 ciangin kumpi in Tan 4 sang khat in hong ciapteh sak hi.Pu Ling Thang in hausa a sepsungin Pu Lun Pum in M.P dingin meekuang lui a, mee nong piak uh leh sang kong pia ding ci napi a mee ngah tak ciangin Tuicinlui te hongpiak sak a, Theizang khua ah Pu Lun Pum a paikhat in Pu Ling Thang zong na pai in a nuai-a bangin la na phuah hi.

(a) Zangsih lun leh suktui lai ah ka min an bang kum ingh e.
(b) Ka min an bang kum na keek a, ka deih hawm a tan ingh e.

Tua ciangin  Pu Lun Pum in a maikum  1961  June kha ciangin hong pia kik hi. 2002 kum  ciangin kumpi in Basic Education Post Primary School in hong ciapteh sak hi. (Tukum 2015 ciangin Basic Education Middle School - Branch kingah hi.)

Hih sang tawh kisai in Pu Kim Lam in hausa a sep sung (1939-40), Mangkang  hunlai in Thangkai  gam ah a kisat masa khua khat leh  a laisan  ding ci in Tan 4 sang khat hong piak sawm hi na pi'n kuli-aana tam ding lauh manin na sanglo hi. Tua zawh kum 20 ciangin a kingah kik pan ahi hi.

Zato lam:
1974, Socialist Party hun, a khatveina Pyituh Council hunin Myone Pyituh Council Executive Committee member (fulltime) a sem  Pu Za Kap hanciamna tawh in Sub-Health Centre kingah a, mid-wife khat hong om hi. ( 2014 kumin ကျန်းမာရေးကြီးကြပ်အဆင့် (၂) kingah in, tu in Siamah khat hong kibehlap hi.)

Lampi:
Pu Huat Cin in hausa a sep sungin Tai 9 pan Kuailei dong mawtaw lampi to sak a, mawtaw zong tung khin napi in kipuahlo in sia kik hi. WFP (World Food Program ) leh World Vision te panpihna tawh lampi kipuah a, 2006 kum khit Cycle nuamtak kipai thei hi.

Tukum 2015 ciangin Kumpi in  Rural Development Ministry min tawh mawtaw lampi hong bawl hi. Kalaymyo leh Tedim lam kizopna lamthak khat hi a, Khai Kam - Pimpih - Tuisau - Sozang ah letin, Taingen lam sangin dawt zaw hi. Sonsing lam tawh kizopna dingin kigeel ahi hi. 

Tukum guahtui hangin Pimpih leh Tedim lam kizopna Mualneu lampi kicim kheh, tolhkheh mang aa tuni dong kipai thei nailo hi. Kanki lampi zong cimkheh aa, khe tawh paitheih dingin khuazangin kibawl hi. Kalaymyo leh Pimpih kizopna  Kuailei leh Tulsuk lei zong tui in hong taihkhiat sak mang hi. Mincim ding kithawi in innmun a kekkheh inn 9 om in, khuahun hoihloh ciangin ki om ngamlo  hi.

Kuailei:  
2011 August 18 ni in Pimpih leh Kalaymyo kizopna Kuailei tui in hong taihkhiat sak a, na kisa mahmah in kidah mahmah hi. Kumpi in lah hong bawlsak lo ahih manin, khuasung gamsung gampua a om Pimpih mite khut kilenin hanciamna tawh tangtha 5000 kiim leh sum Ks teng 50 val bei in Kuailei kibawl a, 2012 May kha in kizo hi. Khuamite in kha thum sinsen Kuailei bawlin kithapai hi. Tukum 2015 July 30 ni in guahtui tam ngawpna hangin tui in hong taihkhiat sak keu leuleu hi.

Tu laitak-a Pimpih mite omna mun teng:
Pimpih
Aizawl
USA
Malaysia
Singapore
Australia
Thailand
Yangon
Pyidawtha
Tahan
Kawlpi
Khai Kam
Phai
Munlai
Tedim
Bawdwin, Shan
Kachin
Bago

Etkaak Laibute (Book Reference):
1. Rev. Khual Za Nang , Haunung le Namzo khang tangthu bu 2006, Phunom.
2. Rev. Thawng Za Mung, Naulak Innkuan Laibu , 2003, Yangon.
3. Suante khang & Tomu khang tangthu bu.
4. Col. Khen Za Moong, Tedim pan Zangkong , 1995.
5. Zolus, No. 6.
6. J. Gin Za Tuang, Zomi Innkuan Laibu, 1973, Tedim.
7. Carey & Tuck, The Chin Hills  vol  I& II 1876.
8. Khuathum Pawlpi Tangthu bu.
9. Carey, S. Bertaim and H. Tuck , The Chin Hills 2 vols. 1896.
10. Bawmta Magazine, Yangon July 2001.
11. Tahan Sihzang Tuiphum Tangthu , Tahan 2004.
12. Pu Huat Cin , Pimpih Tangthu tom (unpublished).
13. Tedim No. 1 BEHS Golden Jubilee Magazine.
14. Rev. Go Za Nang , Zogam kha khanlawh na leh AG Kalay, 2010.
15. Rev. Dal Suanh Nging, Pu Son Dong Khang tangthu bu Laibung 2009.
16. Rev. Suan Khen Mung , Laigelh te lai kungpan,ZCLS Kalay , 2007.
17. Pu Cin Theih Thang ciaptehna (unpublished).
18. Pu Cin Khai (Tuivial) Note book.
19. Pu Cin Khaw Kam Pupate lapi bu.

Kam dot Pupite (interviews):
1. Pu Thuam Ngin (Haunung-Pimpih) 1977.
2. Pu Gin Dal  (Hatzaw-Phaiza)1983.
3. Pu Ling Thang (Naulak-Pimpih) 1996.
4. Pu Tun Sing (Haunung-Phunom) 1997.
5. Pu Kham Vung (Haunung-Pimpih) 2008.
6. Pu Thang Lian (Naulak-Laibung) 2009.
7. Pu Khoi Za Thang (Haunung-Pimpih) 2011.
8. Pu Kip Thang (Naulak-Pimpih) 2011.
9. Pi Awi Lian (Haunung-Pimpih) 2011.
10. Pu KT Ngo Za Lian (Tahan)
 
Khua tangthu tawh kisai:
Khua tangthu kipsakna nei nuam ih hihman in 8.1.2012 ni in Hausapa in lai suangin 15.1.2012 ni in khua sung mi 27 te mai ah kisim aa puahtuakte puah in, khiallo hi cih thukim in, khut taklamtek kilam in kikip sak hi.
              
Hi thu pen kicing pen hi, cihna hilo in mailam khangthakte in a kicing zaw in hong kanlai ding kilamen hi, ci in laigelhpa in pulak hi.
     
Meeting kah teng:
1. Rev.Thang Khua Mang 
2. Rev. Thang Khan Pau
3. Sia En Za Khai
4. Upa Khen Thawng
5. Pu Kip Thang
6. Pa Khual Za Mang
7. Pa Khual Za Thang
8. Tg. Cin Pian Langh
9. Tg. Bosco Nang Suan Lian
10. Tg. Kam Pian Langh
11. Tg. Thang Lam Kim
12. Pa Khen Do Sing
13. Pa Zen Khan Khual (Hausa)
14. Upa Cin Do Thang
15. Pa Kam Sian Thawng
16. Sia Zam Do Hang
17. Pa Thang Sian Dal
18. Pa Ngin Khua Zam
19. Pa Khup Do
20. Pa Dai Cin
21. Pa Ngin Ngo Tuang
22. Pa Lian Suan Mung
23. Pa Thang Za Kim
24. Pa Thang Suan Mung
25. Pa Nang Khan Sing
26. Pa Kam Suan Muang
27. Pa Zam Khan Ngin

Note:
Hih lai pen Rev Thang Khan Pau in "Pimpih Khua Christian Diamond Jubilee (1937-2012)" laibu sungah a gelh ahi hi.
Zogam Zomi thugil tuamtuam.

Share:

PASIAN HUNG KEP DAN

~ Rev. S. Thangnou

Senior Pastor, TBC (ABA) Delhi

MITLAI dum bangin hung kem inla, na khalim nuai ah hung sel in, Sam 17:8: "Laisiangthou sungah Pasian in hung kem hi" chih mun tampi ah i mu hi. Mihing taksa tungah mitlai dum kikep dan a tuam deuh hi. Mit pumpi khuavak ahihbang in a veng leh kem ding in vunte, mitmulte om hi. Mitlai dum ah nin tu/om thei dingte a vun te'n a dal hi. Mitmul in zong ana panpih hi. Ahih hang mitsung ah nin lut thei veve hi. Tuabang in Toua hung kepna bit zaw hi.

Nute itna, kepna sang in thupi zaw in Pasian in hung kem hi. Isai 49:15 sung "Numei in a tapa... nawi nelai a mangngilh thei ahia?... himahleh ken bel kung mangngilh kei ding" chi hi. Nu itna leh kepna tate tungah sangpen lehzong mihing ahihman un, tha nem, zawngkhal thei uhi. Tate don zoulou thei uhi. Solomon thukhenna ah nupi khat in ata delhphah lum kha hi. Pasian in hung lim kep zaw in hung mangngilh ngeilou hi. 

Pasian in hung limsak gige hi. I Peter 5:6-7: "Aman hung limsak ziakin na mangbatna teng teng uh Amah tungah nga vek un". Pasian hung kep dan pen bangchin, lawichin a hung kem hilou in kidopna toh i kem hi. "Israelte akpi'n a noute a kep bang in ka kem hi" a chih bang ahi hi. I khutte kihek, kilawi thei, kitong thei hi. Naungek i puak chiang kidawm hi. Tuabang in Pasian in eite naungek bang in hung dawm hi.

Toupa'n na khut taklam a tu/len hi (Isai 41:13). I neulai in inu ipate imuang mah mah, launa patauhna khat a om chiang a khut uh ituk teh ilungmuang hi. Lau luatlouhnate ah en ituk hang in launa tak tak ah amau'n hung tu zaw uhi. Na nu na pa hung tuk bek zong kha muang na hihleh Pasian tuk khamuan huai zaw tham ding hi. Ama khut vanglian hi. Damsakna khut ahi a, a gualzou khut, zong kikhel ngeilou khut ahi.

***04092022***

Share:

SITA RAM

Ram in Sita it, Sita in Ram sumte it!!
By: Pastor Thangdoulal Suantak

1Ti.6:10 …Dangka ngaihnatna pen gilou chinteng bulpi ahi a, hua pen khenkhat in a deihgoh ua, ginna a paimangsan uh, tualeh ama'uh leh ama'uh lungkhamna in a pumdim uh hi.

Ni danglai in tangval melhoi mahmah khat a om a, a min Ram a kichi hi. Amah pen a pianna nu leh pa'n a asihsan ziak un Hindu Temple a siampute khut ah mi hausa, company nei khat in a koih a, "Ka tanu Sita na kitenpih diing ahi. Aman na haksatnate ah hoihtak in a hung kem diing a, tuachi mahbang in nang zong amah hoihtak in na kem diing hi," a chi hi. 

Tualeh amah pen natna chituam mahmah khat nei ahihziak in siampute khut a kikhoi dam diing in a nusiata hi. Hun a hung pai zel a, ni khat hih mi hausa, company neipa a sita hi. Hibang ahihlai in a tanu Sita in, a pa sum maktaduai 75 lakkhiat a summeet bawlna tuam khat paipih a sawm hi.
Tuachiin a sum teng lakkhiat sawm in bank ah a vapai a, theihtawp suah a, a gen nung in bank officerpa in a kiang a sum lakkhiatna diing tuamtuam a gen nung in, ni khat thangpaitak in bank ah Sita a hung pai a, "Sum lakna diing a poimawh na chihte uh k'ung tawi kimta hi, hung pia un," a chi hi. Tuachiin bank officerpa'n hoihtak in a enchian a, tuachiin a kiang ah, "Hih pen Ram suai bek a lakkhiat theih diing ahihziak in bawlthei ka neikei uh hi," a chita hi. Hibang ahihlai mah in bial MLA-pa in Sita a na deihgawh hi. Sita zong summeet bawlna a lunglut ahihziak in hih bial MLA-pa tungtawn summeet bawlna diing a sum tamtak lakkhiat a sawm a, hilezong hih bial a MLA-pa a mi piltak ahihziak in, kha nih sung a kiang a giak a, kha nih sung a zi hi diing a, a suai kaihna diing lai khat bawlsa in a na koih hi. Hih lai a, Sita in a suai a kaih leh a sum deihzah a mu diing a, hilezong bial MLA-pa kiang a kha nih hun a zak ngai diing hi. Hilezong Sita in a sum deihzah a lak a, kha khat sung a, a meet tawh a ditkei leh a zi hi diing in a gen hi. Aziak pen kha khat sung a a pa account a sum maktaduai 75 lakkhiat a hua tawh dit diing chih a ngaihdan ahi. Hilezong ama ngaihdan in bangmah a paithei kei a, Ram lou a bangmah bawl theilou a suak hi. Hilezong Sita in Ram a musit mahmah hi.

Lamdang omlou ahihman in Ram valak a, bank a zawhpih a, sumte lakkhiat diing chihlouh ngaihdan a omthei nawnkei hi. Tuachiin temple a om Ram a vagukhia hi. Hibang a a hung pailai un mi giloute'n lamkaal ah a na suam uh a, tuachiin a hinna uh humbitna diing in mi zawngte teenkhawmna mun khat ah a hung kibuta uh hi. Hih mun pen ni danglai a Sita a project bawlna diing a, a deih ziak a, a mite a na gentheih bawlna mun ahi. Hih mite'n Ram pen mi hoihtak ahihdan a theih ziak un a na huh uh hi. Tuachiin a hung pengta uh hi.

Hichih hunlaitak in bial MLA-pa in Sita tung ah thubuai a bawl a, court ah, "Sita in ka thukhun uh bangmah in a hung simsak kei, thukhun dungzui a ka zi diing ahi, court in hung gelsak un," a chita hi. Hihbang ahihlai in Sita in gen diing a neikei a, ukil a zak diing nasan zong a muzou kei hi. Tuachiin Ram leh hih mi zawngte a pangkhawm ua, Sita a diing in court ah a ding ua, tualeh kha guk sung a Sita in a leiba a sukfel diing in court un thupukna a lata hi. Hih kha guk sung a bangmah a bawl theih kei leh bial MLA-pa zi a apan diing chihna tawh kibang ahi.

Tuachiang in Ram in a it Sita a diing in lemsalou sim kawmkawm in a sumte a lakkhiatsakta hi. Aziak pen aman Sita a it a, hilezong Sita in Ram saang in a sumte a itzaw hi. Hibang ahihlai in hua sumte lak ah Sita pa laigelh khat a om ua, hua lai ah, "Mite leh ka innkuante'n ka neihsa dan a a theih uh hih sunte pen company ka pat diing lai a, Ram pianna nu in a khamh (gold) khii sut a, a hung piakna tungtawn a, a meet kikholte ahih ziak in hih sumte a unpi a Ram sam ahi," chi in a kigelh hi.

Moral: Sita in a it taktak diing pen a it khak louh ziak in buaina tampi a na thuak hi. 

Sita in a it luh diing a it ziak a, a buainate:
1. Bial MLA-pa tawh a kal a thubuai leh a suai a a awkna.
2. Mi giloute'n thah a sawmna uh.
3. Bank a bawltheih neilou a buaina.
4. A muhsit mahmah mi zawngte khut a kipiak haksasakna buaina.
5. A meel hoihna hamphatpih sawmte ziak a buaina.

Sita in a it diing a ngaih diing diktak pen a na it in a na ngai leh hih 5te tawh a buaikei diing hi. Nang zong tulaitak a na it a, na ngaih theih mahmah diing, na haksatna zousiah pan a hung hundam a, na khelhna pan a zong hung hundam a, taangtawn hinna manphatak hung piatheipa Jesu Khrist, I Toupa Pasian na it theihkei leh leitung buaina mah ah Sita bang in na awk thei hi.

1Ti.6:10 …Dangka ngaihnatna pen gilou chinteng bulpi ahi a, hua pen khenkhat in a deihgoh ua, ginna a paimangsan uh, tualeh ama'uh leh ama'uh lungkhamna in a pumdim uh hi.
Share:

ZU v/s BAWNGNAWI

~ Rev. S. Thangnou

Senior Pastor, TBC (ABA) Delhi

NI danglai pekpek in, Sadhu (Kol Siampu) khat a Pasian toh houlimna hun zang khawm ding in gamnuai ah ava paita hi. Kha tampi nung in halhthakna tang in a khualam uah a hung kikta hi. A khuamual uh a tung in gilkial dangtak leh thasam in a om hi. Hua lai tak in bawngnawi zuak khat a hung pai kha zenzen a, huachiin ama'n zong dawn ding ana ngen a, bawngnawi zuaktu in a hawm ding a kidaih louh khak ding a lauh ziak in a piata kei hi. Huazoh in zuzuak khat a hung pai kha kik a, Sadhu in zong dawn ding ana ngen kik a, zuzuakpa'n zong (kick fuh sim hi mai thei...) kiphal tak in a dawn ding peg khat peg nih a share (hawm) hi.

Sadhu zong kipak lua in, zuzuakpa kiang ah, "Tu ni a kipa in a duh poumah in na kiang a hung zuan ding uh" chiin a gualzawlta hi. Bawngnai zuakpa a hamsiat a, "Aw nang bawngnawi zuakpa na sumchiil mahmah niai __ a, mi gilkial, dangtak na ngaihsak louh ziak in, a duh poumah kiang nang na vazuanta ding hi," a chi hi. Tuaziak in tunitan bangnawi zuak in a duhte kiang a zuan a, zu ahileh aduh poumah in a omna a zuanta uhi.(South India tales)

***28082022***  

Share:

Deinu Singson in Recommendation Certificate sa'ng

Ms. Deinu Singson Addl. Superintendent of Police (Law), Directorate of Vigilance and Anti-Corruption, Assam in CERTIFICATE OF RECOMMENDATION anakisan


Fri, Sept 2 -- Assam gamsunga Directorate of Vigilance and Anti-Corruption, Assam tohgon nanoiyin, State sunga Corrupt public servents ho matdoh nadin, tohgon ananei un, hiche ahin, tuchanin mitampi asum nehguh pet tah (Red handed) a matdoh ana hi jingin ahi.


Hiche toh kilhon'in I namsung uva, Kisonpi umtah Ng. Deinu Singson Addl. Superintendent of Police (Law), Directorate of Vigilance and Anti-Corruption, Assam chu atohphat nachungin G. P Singh, IPS, Director, Vigilance and Anti-Corruption, Assam khut in CERTIFICATE OF RECOMMENDATION ankisanin ahi.

~ BeingKUKIMedia

Share:

ZOMI LE MEITEI (KATE) KIDONA TANGTHU: AD 369-1887

TAKAUNG khua kumpi Abihrasa a sih ciangin a tapa gol pen Kanrasagyi in a galkapte tawh Takaung khua pan lal khia-in Talawady gun (Chindwin) kantanin Kaletaungnyo ah Zasayu khua a sat hi. Tua khua pan ngitapanadi gun nisuahna lam Kyauhpantaung khua satin a teeng leuleu uh hi. Zasayu khua-ah Shan mi Komandaraja in kumpi a sep hun sung AD 369 kumin Meiteite in Zasayu khua (Bunglung) a sim uh ciangin Zasayu khuapi Teinyin ah a tuah uh hi. AD 416 kumin Komandaraja tapa Sawkantwe leh Mohnyin ukpipa tanu kiteng uh a, tua hun sungin Komandaraja ukpipa, Mohnyin ukpipa leh Pagan ukpipate kipawl khawm uh ahih manin Zasayu khuapi hong minthang mahmah hi.

Kawlgamah Sawmonit in kumpi a sep hun AD 1364 kumin Mohnyin leh Zasayu ukpite kisim uh hi. Sawmonit in tua a kisim ukpite gel simin a zo hi. Tua hun a kipanin Zasayu ukpi gam teng Kawlpi leh Meitei ukpite khutnuai-ah om kawikawi hi. AD 1752 kumin Alaungpaya in Kawlgam kumpi a sep ciangin Meitei gam leh Assam gam teng simin a zo kawikawi hi. Alaungpaya sih AD 1782 ciangin a tapa Budawpaya in kumpi sem a, AD 1813 kumin Meitei gam ukpi dingin Majit Singh koihin, Assam gam ukpi dingin Chandrakan Singh a koih hi. Tua thu Assam mite lungkim lo-in Chandrakan Singh ukpiza pan a kiasak uh hi. Tua thu Budawphaya in a theih ciangin Mahabandola paisak in Chandrakan Singh mah Assam ukpi dingin a koih kiksak hi. Tua hun a kipanin Assam leh Meiteite in Budawphaya kumpi tungah siah a pia uh hi.

Tua hunin England kumpi in India gam sung Siahgam (colony in nei khin a, England kumpi in Meitei mite leh Assam mite huhin Budawphaya siah a demsak hi. AD 1824 kumin England kumpi in Kawlgam hong sim a, Yandabo khua-ah gal kilemna a bawlna uh panin Kawl kumpi in Assam leh Meitei gamsung ki-ukna nawngkai sak theilo ding, tua gamte Kawl kumpi ukna pan suaktasak ding cih thute a hel uh hi.

Tua kilemna lai a bawl uh ciangin Meiteite in nidang hun Meitei gam teng deih kik in, Khampat gam Chindwin gun dong Meitei gam suaksak nuam hi. Tua thu-ah Kawl kumpi lungkim lo ahih manin gamgi enkik dingin AD 1831 kumin Kawl kumpi leh India kumpi tangmi Capt. Grant leh Lt. Pembaton-te Kindat khua-ah thu kikupna a nei uh hi. Tua pan Kale-Kabaw (Kawlpi leh Tamu) gam teng Kawl kumpi ngahsak a, a ki-uk zo nailo gamin ciamteh hi.

Kawl kumpi leh Meiteite gamgi vai a nawngkai hun sungin Tedim khua ah Pu Kam Hau a minthan mahmah hun ahi hi. Tua thu Meitei ukpipa in a zak ciangin "Kam Hau in hong simin ka ukna gam teng hong sut kha ding hi, ka gam hong suhma-in ka sim ding hi" ci-in thu gingsak den hi. Tua hunin Zomite midang ukna ah ki-omlo a, Pu Kam Hau uk lohna gamte-ah zong Zomi hausa ten na uk uh hi.

AD. 1850 kum ciangin Chandrakirti Singh in Meitei gam ukpi sem a, Zogam sim ding cih thu gingsak hi. Tua ciangin 1834-1850 hun sung Zomite in Meithei gam a hunhunin na sim zel hi. Meitei te teenna Mombe khua leh herraway khuate, Mualpi khua Guite Innpipa Pu Go Khaw Thang leh a pawlte in simin na uk hi. Meitei gam ukpi Chandrakansingh hun sung 1856 kum in Zomite in Meitei gam a sim kik uh hi. 1857 kum chiangin Meitei Ukpipa in Zogam Sim ding mi 1500 hong paisakin hong sim uh a, Meiteite in lel uh ahih manin Meitei gam Political Agent Col. Culloock in "Meitei galkapte meidawi lua uh ahih manin Zomite lel hi". cih thu "Manipur Expedition Against the Kam Hows," 1857 laimai 164-ah ciamteh hi. Hih kikapna pen khatvei kikapna ci-in kiciamteh hi.

1857 kum Meitei tawh kikapna-ah Tapei leh Tedim kikal galkapte van a puaksak khuate in khua khat ciangin Meitei lutang khat ta hong puak un ci-in Pu Kam Hau in thu a piak bangin Meitei galkapte Meitei van a puaksak khuate in Meitei lutang khat ta pu Kam Hau a puak uh hi. 1859 kum April kha-in Zomite in Meitei gam Shookono khua kiang Hankip khua sim uh a, a khua mei tawh halsak a, mi 15 that in, mi 45 te a neih a lamh teng tawh manin a ciahpih uh hi. Saitual khua simin mei tawh halsak uh ahih manin Meitei Political Agent in , "Aggression by the Sooties Reported in1859," lai sungah Zomite gamtat khengval hi ci-in ciamteh hi. 1856 kum Pu kam Hau in galmai pi a, 1868 kum Pu Kam Hau a sih ciangin Pu Za Tual in galmai a pi hi.

Hih nih vei kikapna tawh kisai in, Meiteite in a lungkim lohna uh Zomite tungah a puak uh ciangin Zomite in "Kong kap nawn kei ding uh hi", ci-in Col Mc. Culloch tungah kiciamna a pia uh hi. 1871 kum ciangin Guite Innpipa Go Khaw Thang in Meitei khua khat a sim kik hi. Tua hunin Lushei Vanhnuailiana-te leh Meiteite Meitei gam Cachal ah a kikap hun laitak hi a, Zomite in Luseite simin mi a thahte sung pan lutang 4, Meiteite a puak uh hi. Tua galmat lutang 4 a puak manun Meiteite in "Zomite pen gal cih ding lah hamsa, pawl cih ding lah hamsa" ci hi, cih thu "Relation between Manipur and Sooties Upto 1871" lai sungah kiciamteh hi.

Tua khit ciangin Meitei ukpi Maharaja in a gam sungah Lushei mi leh Zomite a lut theih loh nadingin gamgi dungah brigadier general Boucher leh galkapte a cingsak hi. Meiteite leh Lusheite kido kik veve uh a, gal kidona pan Meiteite a ciah uh ciangin Guite innpipa Go Khaw Thangte tawh Civu munah kituak kha uh ahih manin Pu Go khaw Thang manin Manipur thong sungah a khum uh hi. Pu Go Khaw Thang in a Tuktum at khia in Pu Za Pau zi, a sanggamnu Ning Vum kiangah a nuaia late tawh a khak hi.

Pu Go Khaw Thangte a kimatna tawh kisai-in Cachar mangpi Mr. Edgar in Zomite in eite hong huh khit ciangin a gal lui uh Lusheite sima pai uh ahih manin Go Khaw Thangte khah kikhuai hi ci-in a gen hangin Maharaja in khah kik nuam lo hi. Pu Go Khaw Thang a khah kiknop loh ciangin Kam Haute in "Kong koihkhong kei ding uh hi." ci-in thu zasak uh hi cih thu Capture of Kam Hau Chief Go Khaw Thang by the Manipur Contingent laimai 166 sungah kiciamteh hi.

Pu Go khaw Thang suahtak theih nading a ngen dingin 1872 April kha-in Kai Khual, Thang Zam, Ling Awi te Meitei gamah pai-a a nget uh ciangin Meiteite in "Kam Hau khut sungah ko Meitei mi sal-a nong matte uh nong piak khit mateng uh Go Khaw Thang hong khah kei nung" a ci uh hi. Kai Khualte a ciah khit uh ciangin Meitei ukpipa in Go Khaw Thang kiangah "Zomite hong simpih le teh kong khah ding hi," ci-in a zol hi. Pu Go Khaw Thang ut lo ahih manin, 1872 kumin a that uh hi. Pu Go Khaw Thang a sih ni-in nisuum, kha awkin valh ahih manin a zi Ciing Pum in ka pasal si ta hi ding hi ci-in, lungzuangin kapkap hi.

Pu Go Khaw Thang a sih ciangin Tedim Ukpi Pu Khaw Cin in, Go Khaw Thang ka gui nading uh Meiteite lutang 100 ka deih hi, a ci hi. Tua ciangin Maharaja in "1872 kum August ciang, Zomite khut sunga om ka mite lakhia-in Zogam ka sim kham ding a, a neih a lamh teng la in a gam ka uk ding hi" a ci hi. Tua bangin thu a gin ciangin India kumpi in kikap kido ding phal lo-in a kham hi.

Kai Khual makai-in mi pawlkhat Meitei gamah pai uh a, saiha khat leh Meitei mi 4 Maharaja a puak hi. Tua tawh kisai Meiteite in Go Khaw Thang tapa Sum Kam khah kik ding leh khah kik loh ding thu kana hong pai hi ding hi ci-in 1872 October kha ciangin ummawh uh hi. Kai Khualte Meitei gama a om sungin Col. Thomson in Meiteite leh Zomite kilem nading deihin hanciam mahmah a,1872 December kha ciangin Kai Khual in Zomite mat Meitei mi 26 a puak kik hi. Tua ciangin Col. Thomson in Meitei mi nong puak zah Zomi 26 ciahpih in ci-in thu a pia hi. 1873 January kha ciangin Kai Khual in Zomite mat Meitei mi 14 a puak to kik hi. Kai Khual kiangah Col. Thomson in "Meitei mite tawh na kilem nading uh thu kong ciamsak nuam hi" a cih ciangin Kai Khual zong a lungkim hi. Tua thu hangin Go Khaw Thang tapa Sum Kam leh Meitei e mat Zomi khempeuh khahkhia uh a, Pu Go khaw Thang guh tawh a ciah sak uh hi.

1874 october kha sungin Zomite in Meitei gam Kumsol leh Makong khuate simin a khua uh mei tawh a halsak khit uh ciangin leh pasal 170 a thahlup khit uh ciangin numei naupang 78 a ciahpih uh hi. Tua bangin Zomite in a simna in 1831 kum gamgi a kikhen lai-in Zomite tenna Mombe pen Meitei gam hong suak a, tua khua-a teng Zomite a kihawlkhiat man hi ci-in thukan Dr. Brown in a gen hi. Hih kisimna tawh kisai in Maharaja in phu lakhuai hi ci-in a gen ciangin Political Agent in zong lungkimpih a, Assam gam Menzi (Chief Commissoner) in zong a lungkimpih hi. India kumpi in Maharaja kiangah "Na gam sung na dal zawh nadingin a kilawm bangin sem in la, a muanhuai mahmahin sim in" ci-in thu a zasak hi, ci-in "Affairs from 1872-1875 policy to be perused by Manipur towards the Kam Hau" laimai 167 ah kiciamteh hi

Tua bangin India kumpi leh ulian tuamtuamte panpihna a ngah ciangin Maharaja in Zogam (Tedim, Tonzang) sim dingin AD 1875 kumin a galkap 3000 tawh hong kuan suk hi. Amah ki liansak lua mahmah ahih amanin agalkap mite in talin hong zawng suk uh hi. Khaici namkim hong puak suk a, agiahgiah na vuah tua hong puak uh khaicite hong suan pahpah uh uh hi. A do ngam kuamah omlo ahih manin a phak masaksak uh khuate hong lasuk pahpah uh hi. Hong paisuksukin Tonzang gam Tuikhiang khua-ah giahphual hong sat uh hi. Meitei gam pan hong kuan khiat ma-in, Maharaja in Pi Ciin Ngul melhoihna leh saiha tampi a neihna thu Pu Kam Hau sal taisuah Meitei mi Ebuasah tung pan na thei khin hi. Tuikhiang hong tun uh ciangin Pi Ciin Ngul a luppih masa ding leh saihate a tang ding kiseh khol uh cih thu a kizak ciangin Pi Ciin Ngul in a nuaia la na phuak hi
(a) Zang huisa leh lia ka sakduang, do tan sabang hawm ci
(b) A lawm nam aw gual aw e, na awi nam zin aw e." a ci hi.

A giah na peuh vuah hong puak suk uh Khaici Be, Meitei, leh singnon tuamtuam hong suan suk pahpah uh ahih manin Tua hun akipan, Be, Tangkun, Bal, cihte ei Zomite in ki thei pan suak hi. Tua gal simna dingah Taksatte Ngulngam akici pa makai dingin hong koih uh a, Tua pa in zomite' kiangah: "Tedim mite aw hong lut un, sum tawh sial tawh hong lut un, ka Lengmapa uh kuama zawh theih ding ci hilo hi. Meihol vive sai-in nei a, ama utna peuhah pai thei hi. Thau-in nong kap uh hangin na thau sung vuah tui hong ki vung dinga, nangkhau hong lengin na khut uh thakhatin hensa-in om ding hi." Ci-in kiko den hi.

Meitei galkapte Muanheng zangah kahto-in kiphual hi, cih thu a kitheih ciangin Tedim khua mite leh Sihzang mite gal cialin tuate a tun uh ciangin, Pu Za Tual in Sial khat a gawh hi. Hih hun laitakin Pu Kamhau si khin ahih manin Pu Zatual vaihawmin om hi. Mualbem khua a om Zapau leh Saizang khua a om Gawhpaute zong apawl agual tawh hong pai uh a, Tedim Kamhau' innpi-ah vaihawmna hong nei uh hi. Tuikhiang panin hong pai khia uh a, Nakzang phualpi-in hong nei hi. Nakzang panin hongpai khia leuleu-in Tuikawi zangah giahphual hong sat uh hi. Tua pan hong pai khia leuleu-in, Mawngken gam Mangcin mual leh, Suangsuang kikal teng giah phualin hong nei uh hi.

Tedimte numei naupang teng Mualbemah hong koih suk khit uh ciangin hih bangin vaihawmna pi khat hong nei uh a, "Bangbang hi leh sih leh sih man leh man khatvei peuhmah kap photphot dih ni, Ih thaulawngah tui hong ki vung takpi mah hiam, nangkhau hong leng takpi mah hiam, sin limlim dih ni, tua banga ih thaulawngah tui hong kivun a, nangkhau hong len leh lut lel ni,:" ci-in khensatna hong nei uh hi.

Tua hun laitakin Suangsuang nuai a luangsuk, Khuadai luipi dawnlui akici, Thangzang paitohna lam gei mualdungah galpanna to-in, gap panna phualpi bawl uh hi. Ni 19-2-1875 ni a kipan ni sagih sung, kido dingin kipang tuak uh a, a kikap masa ngam omlo uh hi.

Zomite in zong galte in mi tam hong sa-in, hong kihtak nading ci-in ciimtangmual leh Leitawhtan mualdunga om Taaksing maite leu-in nitak simin halkuang zel uh hi. Meiteite' kiangah "Nong kap uh leh ka thopi um uh ka hong ding uh a, ka thote uh kong petsak ding uh hi, ka khuasiam un hong panpih ding hi" ci-in thu a khah uh hi. Meitei galkapte phualpi tengah Vaka tampi om a, tuate a ham ciangin "Tak, tapa" ci a, a ham Meiteite in "Zomite siam in Ka pa tapa" ci hi, ci-in Meitei galkapte a lau pian pah uh hi.

Tua bangin kuamah kikap ngam lo-in a om uh a sauvei ciangin Pu Za tual leh Pu Eng Tuangte in Meiteite a etsim uh leh Meitei galkap Mangpa Suangsuang tunga galvil a om, a muh ciangin Pu Za Tual in "Ka van sangdim biak, sangnel saitaak ka biak, Nipi khapi in na thei in, Saipi, Zangsial, Dokhen ka thahna, ka thau lawng in na thei in" ci-in minsial kawmin Saheimual pan a kap leh Meitei galkap Mangpa kha-in guitui sung a kidenna hi. Galkap Mangpa a kaplupna tawh kisai-in Pu za Tual in a nuai a la na phuak hi.
(a) Hang kisa-a sakciang Teimei, Keimah bang hang phuk ing e
(b) Keimah bang hang phuk ing e, Gun lui-ah nang bang diang e."

Nangkhau lah lenglo, thau kuangah tui a kivun loh ciangin Meitei in hong khemna uh hi, ci-in zingsang tungin lawptakin, galphawng dingin Mualbem, Saizang, leh Tedim sung panin pasal lum leh tei tawi thei peuhmah in va delh huanpah uh a, a galkap mangpa lah si khin ta ahih manin, Meitei te'n do ngam vet nawnlo-in atai mang uh hi. A taina-ah tuunpi kua sikkha ahih manin Tuunpi in a deh hi. Tua ciangin Zomite in a Thopi uh hong khah uh ci-in a lau semsem uh hi. Leeng Mangpa kizawnna Taal leh van tampi nusia-in taimang uh a, Meitei gun a tun uh ciangin gunpi kawn tawh a kantan uh hi. Lau lua-in kawn tungah a lomlomin pai uh ahih manin guntui sungah kia a, a si leh Zomite thahlup 2000 bang pha a, 1000 bang bek Meitei gam tung kik thei hi. Hih Kikapna-ah Zomite in Meiteite' thau 287 ngahkhia uh a, Meitei galkapte Tapei lui dong notto suak uh hi.

Tua khit ciangin Meiteite leh Zomite kizopna sia semsem a, Zomi nih Meitei gam Mugeah khua-ah pai-in Ukpipa Bomyam kiangah Meitei mi kimante hong la in ci-in a zol khem hi. Bomyam in a kikhem lam thei kha lo-in a mite nih tawh na pai pah uh a, Zogam a tun uh ciangin Kai Khual leh a pawlte in na kap uh hi. Adangte kap lum thei napi, Bomyam a kap uh ciang a thau suak thei lo ahih manin amah a suakta hi.

Tua hun laitakin Lushei gamah Mautam kial hong tung a, Lushei gam a teng Vaiphei mite' gilkial dangtakna thu a zak ciangun midang sang hilo, ei mau u leh naute vive mah ahih manin huh leng hoih ding hi," ci-in Tedim, Saizang, Mualbem, Sihzang, vaihawmin, pi uh a, Vaipheite a khua ciat vuah teng sak uh hi. Sialkal mite, Vaipheite Tedim hong tun uh ciangin patkol leh muiphei bawl thei uh ahih manin tua hun akipan Tedim gamah, nikten peunsilh a beisa sangin ahoih zaw kinei zo zaw deuh pan hi.

1877 May kha-in Zomite in Meitei khua khat na sim leuleu uh a, mi 22 a that lum uh hi. Tua banga a simna un Meitei gam a om Kuki mite in Zomite a sim manin a thuh kikna uh ahi hi. 1878 kum ciangin Zomite in galkap tampi tawh Kalichai vuam (Kule-valley) sim uh a, Col. Johnston in Zomite kiangah kilem nading thu gen nuam ahih hangin Zomite a sam dingin Zogamah kuamah pai ngam lo hi, cih thu "further Kam Hau raids on Manipur territory" laimai 170 ah kiciamteh hi.

1877-78 kumin Zomite inn 2000 bang Meitei gamah lal to uh a, tua mite Maharaja in Meitei gam nitumna khanglam Moirang khua kiangah a tengsak hi. Tua a ten sakna tawh kisai-in Col. Johnston in "Kam Hau mite hi bangin Meitei gam a hong tennop uh ei adingin thu hoih hi" cih thu "Migration of the Sooties into Manipur" laimai 187 ah kiciamteh hi. Zomite in Kawlte tung pan a ngah thauvui thautang leh thau tampi nei uh a, Zogam sungah a tha khauh mahmah galkap tul 2 bang om a, 75% bangin thau nei ding hi, cih thu "The North East Frontier og Bengal" laimai 163 ah na ciamteh hi.

Tua khit Meiteite in Go Mang (Guite) leh Thang Gote manin Phaipi thong sungah a koih hi. Tua thu Pu Za Tual in a theih ciangin tuate honkhia dingin a pai hi. Tuivai lui-ah giahphual satin, Maharaja kiangah "Na mi matte hong puak in" ci-in kamtai a sawl hi. Maharaja in Pu Za Tual kiangah "Nong zawhsa ka hih uh teh Phaitualah hong pai in" ci-in a samsak hi. Pu Za Tual pai nuam lo ahih manin Maharaja in a mi matte gel puaksukin, Pu Za Tual 1872 kumin sial khat a gawh hi. Tuate a hotkhiatna tawh kisai-in Pu Za Tual in a nuaia late a phuak hi.
(a) Phung ka nuai nan, gual ka nuai nan ka tong nemsak zel ing
(b) Phaitu a henkol khai te zong luai nau bang sut zal ing e.

Meiteite in Pu Za Tual a sial gawhna mun ciaptehna-in suangtungah lai atin lei sungah a phum uh hi. England kumpi in hong uk hun 1894 kum January leh February kha sung Mr. Carey in India leh Kawlgam gamgi hong khensak ciangin Meitei mite in tua suang kiphum phongkhia-in, "Hih mun ka gamgi uh hi" ci-in a gen uh bangin tu dongin gamgi kip suak hi. Tuivai lui pen Pu Za Tual leh Maharaja galkhenna ci-in ki ciamteh hi.

1. Go Khawthang leh Meitei Raja:
A tung a ih gensa mah bangin 1821 kumin Tedim khua-ah Go Khawthang a suak hi. A gol ciangin apa Mangsum tawh hawm leh genna-ah kamkum khawm thei a hih manin, Mualpi khua atun khit uh Mangsum a sih khit ciangin, apa' za leh gamh a luah hi. Hawm leh gen siam ahih manin a khua atui in zong a zahtak hi. A gol ciangin Losau Guite innpite' tanu Cingpam a zi dingin apa in a pi sak hi. Apa' sih khit ciangin Mualpi khua-ah hausa sem a, tua hun laitak mahin Mualbemah asanggam nu' pasal Sukte Zapau leh atate, gal leh sa-ah minthang uh a, Sihzang gamah Khuppau leh atapa Khaikam, Saizang khua-ah Sukte Gawhpau leh atapa Thuamthawng, Tedim khua-ah Kamhau leh atapa Khuacinte, gal leh sa-ah a minthang mahmah uh hi.

2. Meiteite in Tedim gam sim dingin zawn:
Tua hun laitakin gal leh sa a minthang mun tuamtuamah tampi om hi. Tua bang hun laitakin Meitei lengmangpa' kiangah a gam mite in, "Paihte in hong simin hong that den uh hi," ci-in a ko uh hi. Tua thu' hangin Meiteite in Paihte hong sim sawm hi. A hi zongin Mualpi khua simlo-in pawl dingin a zawt sawm uh hi. Mualpi a tun ma-in kamtai sawl a, "Paihte makai pipa aw, Tedim khua a teng Sukte va sim ni," ci-in kam nem tawh zolin a pawl bawl uh hi. Bang hang hiam cih leh Mualpi pen kulh tawh muanhuai takin ki umin gal panna hoih takin kibawl ahih manin zawh ngaplo uh hi. Tua ciangin Go Khawthang in, "Tedim a om mite pen ka sanggamte vive uh a hih manin ka sim ngei kei ding uh hi," ci-in kamtaite a ciah kik sak hi. Meiteite paisuk suak uh a, Tedim khua a kigal muhna mun nangcin mual dungah pang uh hi.

3. Go Khawthang clothe munpi-ah hawh:
Tedim gamah mi minthang a tam zui-in khat leh khat gal leh sa-in kido uh a, tua banga gal leh sa a tam ciangin Go Khawthang' zi Cingpam in apasal' kiangah, "Mallam a ih sanggamte tawh ih om napeuhah omkhawm thei le hang ut hang, amau ong ciah suk kei ding uh leh ei kikhin to ni," ci-in gen zelzel hi. Tua ciangin Go Khawthang in zong apai ciangin bangmah buaina a om loh nadingin Lunvum palai-in nei a, Meitei lengmangpa' gei-ah saiha khat leh, sumeng kuang khat a pia kholsak hi.

Ni khat ni ciangin Go Khawngthang in a galkapte tawh a thau neih teng kengin, a zin khia hi. Ni khat a pai khit uh ciangin a zan giahna panun amang uh sia-in lungnuam lopipi-in apai uh leh, Lampi-ah gulpi vom khat in lam na khakin, aki khung henhan takpi hi. A tonpih uh Thahdo pasal khat in, "Pu aw, gulpi lamkhak ih tuah ciangin ih kamsia thei hi, ciah kik mai ni," a ci hi,. Ahih hangin Go Khawthang ki pasal sakin pasal khualzin tupna tunglo a ciah kik ding pasal vai salo a hih manin, pai teitei uh a clothe munpi Losau innpi a va tung uh hi. Go Khawthang in a zinna vai teng kuppih pah hi. Innpipa pen sim gam a asanggamte zuan a atai loh nadingin Meitei mangpa in thau lawng 12 tawh na kho khol khin zo a hih manin sim gam zuat ding a ut kei hi.

4. Go Khawthang Meitei Mangpa in man:
Clothe munpi panin a ciah kik ciangin Thanbungah Meitei lengpa tawh akituak uh hi. Guite pawl in a letsong puak uh muangin bangmah hong cih ken teh, ci-in a va nai uh hi. A mau' lametna bang lo uh a, Meiteite in a na mat bawl pah uh hi. A hi zongin zol bawl uh a, gal ih simkhawm ding hi, ih thautang a kibat kei leh galsimna-ah haksatna om kha ding ahih manin na thaute uh hong ap phot un,"a ci hi. Go Khawthang ten zong um uh a a ap takpi uh hi. Guite' thau teng a et uh ciangin meiteite' min vive na ki gelh a hih manin a matnop tha uh suak semsemin, Go Khawthang sikkol a bulh pah uh hi. A naupa Kamlian leh Dong ai zong amat bawl pah uh hi.

5. A thong kiatna:
Thanbung panin pai khiatpih pah uh a, thong sungah a unau-un a khum uh hi. Go Khawthang in a mite' kiangah, "A cimawh hi khin hang in a tai theite na tai unla, ih omzia teng inn lamte na zasak un," ci-in a vaikhak hi. Meiteite in a sam tuktum tansakin tua sam Go Khawthang in hoihtakin henin amite pia a, "Hih ka sam inn lamte na piak sak un," ci-in la a phuak hi:-

Ni tumin zanglai-ah nilim sung dildial a muh ciangin, alawmte nih kiangah la gen a,"
(a) Sunni tum e, zanglei sawl bang mial ta e, lawm aw tun siang lam ih zong mawh ding bange
(b) Tuklu besam zua tawh bang sem zo hange, lal hen zatam tuai lian aw na sial nam aw,

A lawmnu' phuah:
(a) A tui pianna van simnuai suang dang nuai pan, ngaih zalna galin hong don dih ve ninge,
(b) Henkol khaina sing nenah suangdang nuai pan sunni vontawi tang gual kumkhua kheng lange," a ci hi.

Thong panin a taikhia pawl khatte suakta uh a inn a tun uh ciangin hih bangin la na phuak uh hi.:-
(a) Pham khial gualtong sang inge to inn vumah zatam gil al bang amang ta ding di hi e,
(b) Khua mual tulta kai lel a, zangva tong luang to inn vum pan zatam thamna mel nong muh sak hiam ci'nge," a ci hi.

Tua zawh ciangin mitei pawl khat paisakin Meitei lengpa kiangah, "Lengpa aw,nong hehpihna-in ka pu uh hong khahkhia kik hoh in, saiha leh sumeng kuang khat hong pia buang hilo ka hi uh hiam," ci a a va thum uh leh Lengmangpa in, "No uiha leh no va-ak kuang ke'n thei kha ngei ke'ng," na ci hi. Tua ciangin Lunvum in hong piak saklo hi ding hi ci-in a kan uh leh, na pialo takpi a, heh mahmah uh ahih manin Lunvum sim pahin that uh a angawng tannin a ai uh hi.

6. Go Khawthang' sihna:
Go Khawthang thong sung panin a sih khit ciangin Meitei lengmangpa in thu zasak pah a, "Na ukpipa uh si hi, a luang na deih uh leh hong la un," ci-in a avai khak hi. Tua ciangin a luang la uh a, Churachandpur (Lamka) khuapi sung salvation Army biakinn gei Manipur Ex-Servicement inn pan ni suahna lamah kivui hi. A u anaute in mual suang bawl sak uh a, akhut leh akhe sikkol bulhin kisuai hi. Hih mualsuang a nutsiat ding ciangun la phuah uh a:-
(a) Phung maang va bang na tuanna zang lei dawhtam melin mu'enge,
(b) Pheipung suan lai nem ing e, zinlai lak loh lamtui lunmang zanggamah vai tham aw e.

(a) Lun na duan zil ih gam zangah ciaulum suangin po hi e,
(b) Namcih in lam bang vel hen aw, henkol khai a lawm nam aw," a ci hi.

Go Khawthang si hi cih thu a kizak hun khat lai-in, ni mialin khimzing ding bangin leisung ganhing neute, khuangbaite khuag kelkel uh a, lungzuan huai mahmah hi. Tawl khat khit ciangin ni dawkin a tang kik hi. Tua ni-in Go Khawthang' zi Cingpam in alunglenna la sa-in:-

Khimzin ma nisut laitakin nisum a Mualpi khuate in tuni-in thu lamdang khat piang ding hi," a ci uh hi. Bang hang hiam cih leh tua hun laitakin mite in, "Guite innpi asih ciangin nisum hi," ci-in a ciamteh uh hi. Tua tawh kizui in ih neu lai-in zong ni a sum ciangin, "Ni sum e,kha sum e, hausa si vak mang si vak," ci-in naupang la-in kisa-in innka-ah ih awng luailuai thei hi. Go Khawthang' sih ni-in Mualpi khuate in zong la na phuak uh a:-

Go Khawthang' sih ni-in Phaipi khua tungah nidang a aham ngeilo vasa khat ham thei zel hi. Tua vasa in, "Ama" a cih ciangin mi khat si a, "Mama" a cih ciangin mi 4 si hi. Tua ciangin Meitei lengpa zong patau-in Ningtho Go Khawthang ih biak kei leh den ciangin agau ih thuak zo kei ding hi," ci-in a mualsuang gei-ah mawng khat suanin tua mualsuang bia uh a, "Awa lal Ningtho Hanuman Meitei Ngakpa" ci-in minlawh uh hi.

Meitei panin Sumkam inn a tun kik ciangin, a pa' hawm leh gen zomin a vaihawm hi. Apa' suahtak nadingin Meitei lengpa' kiangah tam veipi a thumthum hangin ngah zolo hi. Hih thu' hangin Meiteite' kiangah phulak asawm gige hi. Thauvui, thautang kigingin khuakhat khit khua khat abanbanin va sim kawikawi a, mun tuamtuam a zo hi. Tua banga gual azawh ciangin hih bangin la na phuak hi,:-
(a) Lung ka hehna zang leitung teng kaih bi bang zial nuam inge,
(b) Kaih bi bang zial zo inge, malo bang hial zo inge,

(a) Ka thah khua hong en ve vua khuakim gual aw, zanglei dawh ka tam hi e,
(b) Zanglei dawh tam tungah aw, sumlu bing bang khai inge

(a) Henkol khaina zanglei dawhtam gual aw bel bang vel veh aw,
(b) Gual aw bel bang vel ve aw, zanglei dawhtam lung ka hehna khuamual tulta nahneu dawnah zang sunni ka awi sake," a ci hi.

7. Mualpi khua nusia:

Sumkam te in Mualpi khua a nutsiat ding uh ciangin gal panna kulhpite susia uh a, a tuinekte uh lei vukin a ci khukte uh vuk uh hi. Tua hunin Mualpi khua inn 400 pha a, a vek vua thakhat a a din khiat uh pen alamdang a kigen thu khat a hi hi. Tua banga Mualpi khua anusiat uh ciangin, Sumkam' nu Cingpam in hih bangin la na phuak hi:-
(a) Khuamual lum suang cialsuan dawhtam tungah e, kiang kamkei va bang tuanna, 
(b) Sang leh lal mang va bang tuanna geltui bang sai ding aw e,

Sumkam' la:- 
(a) Pupa saisat khua minthang aw, ngailo bangin tuang nu sia'nge, 
(b) Vangla zua sel ningzu gel cing kopin mu bang ngai na'nge," a ci hi.

8. Tonglawnah Sumkam:
Mualpi khua panin Mal gam zuan dinga Meitei lengpa' tungah phalna a nget laitakin Meitei lengpa in, "Kamhau' lutang nong puak kei uh leh kong phal kei ding hi," ci-in na ngen ahihmanin Tonglawn a tun uh ciangin a sila nu uh thatin, "Kamhau lutang kong puak uh hi," ci-in a sila nu' lutang a va pia tangial sam uh hi.

9. Sumkam leh Meitei lengpa kilem:
1874 March kha sungin Sumkam Meitei lengpa kiangah pai-in kilemna bawl uh hi. Tua bang a a kilem uh ciangin, Meitei lengpa in zong Go Khawthang tawh a mat khop uh saltang lai teng a ciah sak hi. Asite' guh sia zong phong kiksak a, amin ciat tawh a ciaptehna bangin puan tawh a tun uh hi. Tua banah thau, teipi, Namsau, Thalpi, leh Lumte zong a pia kik hi. Khuttawi letsong zong pia a tuate in:- Nai, Khainiang, Temtep, Sahang puan, dak, zamte, ahi hi. Khua tuamtuam pan a pai hausa dangte zong letsong khat tek pia a Sumkam in Saiha khat tawh lungdam a thuk hi. Tua bangin guhsia dang teng a ngah khit ciangin Lamka a ki phum Go Khawthang' luang zong phongkik uh a, a guhsia a pua uh hi. Tonglawn a tunpih ciangin Cingpam in a kahla-in:-
(a) Ka kiang pa aw dingdiang aw e, zang kam no bang eng aw e,
(b) Zang kam no bang eng aw e, bazalin huai ve ning e," a ci hi.

Sumkam ing zong la na phuak a:-
(a) Zang lei tuan ngil kei hinge, sumlu vai puanin pua'nge,
(b) Sumlu vai puanin pua'nge gual aw na tai kim nam aw,

(a) Kimpih sai bang satna munah zua thang kiaklou suak aw e,
(b) Tu a ngaihsial ih banna aw, ka zua lal nawh na hi e," a ci hi.

Tonglawnah sawt veipi a om khit uh ciangin cina luna-in tampi om uh hi. Tua ciangin Sumkam in hih Tonglawn mite pen ih pu ih pa in dawisiam, bumsiam,a a na gen uh a hih manin hong bum uh hi ding hi, ci-in lal khia leuleu uh a, Siingtam khua a tung uh hi. Tua khua-ah a om sungin kialpi tung a, annek tuidawn haksa lua ahih manin Sialbu khua-ah a kisuan leuleu uh hi. Sumkam pen Sialbu khua-ah si a, tapasal 1. Thangpau, 2. Lian Khawzam, 3. Lian Khawsum a nei hi.

Guite tangthu tampi om lai hi ta leh, a thupi zaw deuh teng kanin ka tei khiat ahi hi. A kicingin Guite khang tangthu sungah et theih dingin om hi.

By:- Guite Khangthu
History of Guite
Zogam Zomi thugil tuamtuam 

Courtesy: Muancing laibusal
Share:

National SC-ST Hub Conclave is held


CCPUR, SEPT 02 (DIO) – To promote entrepreneurship and make development reach all sections of society, especially the marginalized groups, including SC/ST entrepreneurs, National SC-ST Hub Conclave is held today at EBC Gospel Centenary Hall, New Lamka, Churachandpur. The conclave is organized by the Ministry of Micro, Small & Medium Enterprises (MSME), Government of India along the lines of the Public Procurement Policy, 2012.

Speaking as the Chief Guest on the conclave, Shri Bhanu Pratap Singh Verma, Hon’ble Union Minister of State for MSME, highlighted the NSSH schemes and other schemes of the ministry.  He stated that the National SC/ST Hub (NSSH) would provide professional support to the SC/ST enterprises and work towards the development of new entrepreneurs to participate in the public procurement process leveraging on the ‘Stand up India’ program. The minister also assured that support and mentoring services will be provided to selected entrepreneurs by industry experts, CPSEs, and incubators.

Highlighting the achievements of state government through this program, Smt. Nemcha Kipgen, Hon’ble Minister of textiles, commerce and industry department and co-operation, the government of Manipur, expressed her anticipations that this conclave will improve the lives of many people belonging to SC/ST communities and will play an integral role in the development of the state and the country’s economy.

Awards were given to the top three entrepreneurs and stores were set up to showcase the numerous products of different entrepreneurs in the state.

It may be mentioned that the National SC/ST Hub is an initiative of the Government of India targeted towards developing a supportive ecosystem for SC/ST entrepreneurs.

Shri Sharath Chandra Arroju, Deputy Commissioner, Shivanand Surve, SP, and officials from different government departments attended the conclave apart from entrepreneurs and other beneficiaries

Share:

14 Channa KSO MUMBAI in SOCIAL MEET Lolhing tah a ana mang

Mumbai, Sept.1, 2022 --- Janhi 31st August, 2022 (Wednesday) nikhon, Asha Kiran Hall , Goregaon


(East) mun'a Kuki Students' Organisation (KSO), Mumbai vaisaina noi'in  "SOCIAL MEET 2022" chu lolhing tah in manchai ana hitan ahi.

Hiche KSO Mumbai " SOCIAL MEET" ahin melthah (freshers) liemna le invited Artists hoa kon lasahna chule adang dang anamang uvin ahi. Ng. Toilou Misao,  Secretary, Cultural & Info. in aseinan, Kum chesa 2020-21 sung hi Covid-19 Pandemic jeh in KSO Mumbai in Social Meet ana kigoung dohthei pon, hi jongle tukum hi ahopsoh dinga kimang ahi, tin aseiyin ahi. Chule aman aseibe nan KSO Mumbai akon Freshers mi somni le nga(25) ahin, Mipi kikhom doh jat hi (150) vel aphai tin aseiben ahi.

KSO Mumbai " SOCIAL MEET 2022 " kin kimanna achun Pu Pauliankap Suantak, Commandant, CISF, Mumbai International Airport, Pu Thanggou Misao, Chief Manager, SBI Corporate Centre, Mumbai, chule Dr. Hemkhothang Lhungdim, Professor & Head of Dept. Public Health & Mortality Studies, IIPS, Mumbai ho chu Jin-gun, Jin-jaum le Kin-neipa in apang uvin ahi.

 Know more about KSO Mumbai?

 KSO MUMBAI Executive Members for the terms of 2022-2023

 Advisor      - Pa John Neihsial

President  - Shonkholen Mate

General Secretary - Seigunlien Khongsai

Finance Secretary - Shominlun Lhungdim

Sports Secretary - Satlenthang Lhouvum

Education Secretary - Lhingnunching Lhungdim

Cultural & Info Secretary - Deitoilou Misao

 ~ BeingKUKIMedia


Share:

SAFF U-17 football player

KUKI CHAPA KHAT U-17 NATIONAL PLAYER ADIA LHENDOH HUNG HI

LAMKA, SEPTEMBER 1: Kholmun, Churachandpur, Manipur vangkho akon (L) Pa Thangsei Haokip leh Nu Nengneilhing Haokip chapa (alichanna) Gl. Mangminhao @Obed Haokip chu ahunglhung ding gam sagi kitetna South Asian Football Federation Championship (SAFF), Gold Cup a kichem din (under 17 age group) National Player a lhendoh ahung hitai. 

Hiche SAFF Gold Cup hi Sri Lanka munna ahunglhung ding Sept. 5-14, 2022 sung chelha ding ahi. Chule Mr. Mangminhao @Obed Haokip hin tuni SAFF, Cup um nading mun Sri Lanka jon in avaikon dohtai tin thusoh akimun ahi. 

Hetthei khat chu, Gl. Mangminhao @Obed Haokip hin tukum 20 February, 2022 achu All India Football Federation (AIFF), Trials peh dia Gao ana jot ahitai. Hiche Trials akonna Under 17 age group India National Football Team dinga (selection) ahinmu ahi.

Mr. Mangminhao @Obed Haokip Short Biography

Name : Mangminhao @Obed Haokp
Father Name : (L) Thangsei Haokip
Mother  Name : Nengneilhing Haokip 
Age : 16 years (2006)

Education Qualification : Class X ( Radha Krishna Foundation, Ccpur, Manipur)

Football Academy : PEH LUM LAMHIL LOM (PLLL), Football Academy, Churachandpur, Manipur ( Year - 2020-22) 
PLLL Football Academy coaches : Savio N. Haokip (Coach) , Lalcha Kipgen (Coach), Jangkholen Haokip (Coach & Owner PLLL) 

Football Trials Ache naho :
i) Lamlong Artificial Turf, Imphal (October 31st to 1 November 2021) Conduct by : All India Football Federation (AIFF)
ii) AIFF tranining centre, Margao, Goa (20 February to 31 August 2022)

Selected : National Football Team U-17 (2022- Till date)

Source: BeingKUKIMedia

------------------------------------------------
Tahchapa: Mangminhao Haokip (@Obed)

Sri Lanka a  Sept. 5-14, 2022 sung a um ding SAFF under 17 age group a National player selection na a chun Tachapa Gl. Mangminhao Haokip (@Obed) jong lhendoh in ahung jaove.

Amahi Kholmun vangkho, Ccpur a (L) Pa Thangsei Haokip leh Nu Nengneilhing Haokip chapa ahi. Tupet a hi AIFF tranining centre, Margao, Goa a aum jing lai ahi.

Ahung maipah jing na ding in best wishes ana bolcheh ute.
Share:

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive