KNA Hung Kipatdohna Thusim Lah Chom: Kuki National Army (KNA) hi 1988 kum 8888 Revolutionary Movement jouva hung ki phut doh ahi. Chin National Front (CNF) toh KNA in Kachin Independent Army (KIA) headquarter mun a training ana lah u ahi. CNF le KNA hin Burma gam’a tongkhom ding’a kihou khomna ana neivang chun, doi tup pha bep kibah lou jeh in ki noptona kichen ana um thei poi.
KNA hi Burma gam’a ana kiphut doh hijong le, India gamsung’a Kuki-Naga boina jal in, India gamsung joh ah KNA movement chu mipi het in a hung minthang in, ajona in India le Burma gam 2 sung’a cheng Kuki minam te political movement bulpi in ahung pang tai.
Ahin, 2005 kum chun KNO/KNA in Indian government toh SOO (Suspension of Operation) ahin bol phat chun, KNA hin thal manchah jouse Indian army khutsung ah akoi tan, India central government chun KNO/KNA chu Kukiland Territory Council kiti Kuki te chenna gam homsung’a Kuki te ama le ama kivaihop theina khat sempeh din kitepna ahin nei tai. Hiche hi India um Kuki te ding’a thilpha khat a hung sodoh ding ki nepna thah khat ahi. Ahin, Burma’a cheng Kuki te ding in, chanvou imacha a um thei poi. Hijeh chun Burma gam sung’a Kuki ten Kuki Autonomous State (Kuki Zalen gam) nei theina ding’a KNA in movement a che jompi a ngai tai. Hiche ding jal chun Kuki National Army Burma (KNA-B) chu 2013 kum chun a thah in Kuki Student Democratic Front (KSDF) lamkai ho pan lahna in a hung kiphut doh tan ahi.
Chuti chun KNA in Kachin gam KIA headquarter mun ah training ahin la kit tan, KNA movement chu Burma gam ah ahung thah hindoh kit tai. A hinlah vangset umtah khat chu, phat chom khat jou hin, KNA sung ah boina a hung um tan, movement chu chomkhat a hung lha dai kit tai. A hin, Kuki nam ngailu tah tah lamkai phabep ho pan lahkhomna jal in, KNA-B chu 2020 kum in a thah in semphatna ahung um kit in, hiti chun KNA-B movement chu a kham kham in a hung chal jom jing e.
2021 kum February lha thah ni khat nia, Burma Army in military coup kiti thaneina namthu a ahin lah phat chun, mipin kiphinna ahin nei tai. Hiche kiphinna chu Spring Revolution tin jong a kikouvin ahi. Army vaipohna dei lou jousen kiphinna le douna ahin nei tan, PDF kiti mipi vengtup sepai (gal kap) muntin gamtin ah ahung pengdoh tai. Thinglhang chate kim khat vang chun PDF ti lou vin ama minam min joh amang uvin ahi. Tekahna in, Chin State sung ah CDF (Chin Defense Force) tin kimin vona anei uvin ahi.
Burma (Kolgam cheng) Kuki ten jong sepai vaipohna dei lou jal leh Kuki Autonomous State nei ding deina jal chun Spring Revolution ah pan nasatah in ahin la in, amasa pen in, Tamu PDF ho chu KNA (India) toh kithon, training ahin petan ahi. Chuti chun, nam ngailu khangthah pasal tampi KNA ah ahung lut uvin, training jong akai cheh tauve. Gam le nam ngailu khangthah gollhang a tam lheh vang in thal le hem manchah lam ah lhah samna len tah a um in ahi.
Hijong leh Pathen in ei lungset uvin, isopiu Kachin ten ama ho kom a military training kai ding le hem le thal jong avat chan peding in kouna eihin nei tauve. Hijeh chun KNA-B hi Pathen in phat thei a boh tei ding, lolhinna lentah jong a peh tei ding kinepna thah a kinei ye.
Ipi Jeh’a Kuki ten Tuni Changeiya Gam Ki Neilou Ham?
Hiche thudoh hi Kuki chanu chapa chule tehse chapang khat cheh lungsung’a um thudoh ahi. Chapang khat in a nu heng ah, “Henu mi jousen gam neiya eiho gam hoilai ham tin adong in ahi leh, anun a ledonbutje a he tapoi.” Kuki minam te hi mi vangse a ki hipoi. Midang te sang’a lhomjo jong akihi poi. Midang te sang’a chinglou le them lou jong a ki hipoi. Ki punkhom natoh lam’a lhahsam (lack of co-operation and teamwork) jeh le lunggel khomto dan (decision making) them lou jeh joh ahie.
Tekahna 2 katah lang nom e.
Khatna ah - Housa gam neina a khochen sem te ihiuve. Housa thaneina noiya kivai poh hi Dictatorship (khut chung choi kivai pohna) ahin, Democracy (mipi thua kivai pohna) ahi poi. Hijeh chun teamwork ahilou le co-operation kiti kilungkhat tah’a pan khomna a um thei poi. Hiche hi India gam’a cheng Kuki chate lhahsamna chu ahi. Burma gam’a vang Housa gam neina aumpoi. Ahin phung min’a khosemna aum in, khobul su te phung le chang in thaneina a tuh in ahi. Hiche jong hi Housa gamnei ki vaipohna tobang ahi. Housa deina le kho chom nei nomna jeh in, khopi sem ahah san chule mun tin ah a ki cheng thang in, gam tin ah milhom te a kisoh doh in ahi. Tulai Democracy kivai pohna khang din mun’a sei din, gamkhat’a a cheng tampen te chu vaipoh thaneina chang jing ding ahi. Vaipoh thaneina chang te chu a gam nei te ahi tia jong seithei ahi. Hijeh chun na chenna gam’a vaipo thanei te na hi nom leh, a tam te, a hou te, a ching te nahi a ngaiye.
Anina ah – (Decision making) lungel khomto dan them lou jeh. Kuki chate a tam jon decision thusei tanna ibol teng u leh thinking base (lungkhomtona) sang in, emotion base (chomkhat lung kithona hu) joh bul phu in decision ibol jiuve. Tekahna in, Ipu ipa te uvin, First World War (vannoi galpi masa) laiya Sapgal (British te) ana sat u chu decision making khel jeh ahi. Lunghan vang’a ijo lou ding gal sat ki ti chu gal lelpa hi ding thei sasa a galsat ahin, kheh suhna kipatna le khantou louna joh kilhen tina ahi. Hijeh a chu paocham tuh khat chun – Najo lou ding saikha kao hih in – ati ahi. Pakai Jesun jong tekah thusim a seina ah, gal bol ding chun touva a sat ding gal ajo ajo lou ding chu a ngaito masat ding, a jo lou ding leh kichamna a sem ding ahi ati (Luke 14:31-32). Hiche tekahna thusim in a seinom chu – galsat ding chun a jona ding a kigonna a nei masat ding ahi tina ahi. Ipu ipa teuvin ajo lou diu British te ana ki doupiu chu, gal lel seh hi louvin, gam jong ana chan lo uvin ahi tai. Tunia ichen nau gam hi British ten Burma le India tia gam ni a so a, eiho ding gam jong eina sempeh lou u ahitai. Ahin gam nei lou chu ihi pouve. Igam u chu hetpehna bol peh louva midang ho joh a hop peh u ahitai. Hiche gam chu tunia hi eihon nung suhtoh ding ti lung gel kinei ahi.
KNA-B Lungtup le Kalson Dan Ding: KNA-B lungtup pipen chu Burma (Myanmar) gam hom sung’a ipu ipa te chenna gam hom se chu Kuki te vaipohna gam (Kuki Autonomous State) a semdoh ding hi ahi. A jeh chu eiho Kuki nammite hi Myanmar gam’a Chin minam khat a kihi vang in, ipu ipa te ana chenna gam hi Chin State sung’a jao lou ahi. Hijeh’a chu ipu ipa teu ana chenna Chindwin luipi nunglam gamkai (Northwest of Chindwin River) hi Kuki nam mite thaneina gam’a semdoh ding ti hi lung tup lenpen ahi. Hiche ipu ipa teu gam hi sem toh ding chule Myanmar government hetpehna thum ding ahi. Penglong Agreement dung jui ahi leh Myanmar gamsung’a cheng minam jouse hi chan kibang ding ti chu ahin, mitam te Bamar (Kol) ten gam (7) aneiyin, minam dang sen (1) cheh bou a neiyin ahi. Hiche hi Penglong Agreement toh kitoh louva kivaihopna ahi ti ihet chen diu a ngaiye. Hijeh chun Kawl (Bamar) minam ten state (7) anei thei leh, Chin minam khat hi Kuki ten jong state khat inei thei diu ahi. Autonomous state khat mu nom jal’a ihinasa Chin kahi poi tia sei angaipoi. Chin minam khat hi vang a state khat mutheina ding chu Penglong agreement a umsa ahi. Tunia eihon ilungtup u chu, Sagaing gamhom sung’a pupa gam chu eima thaneina gam (Autonomous State) a semdoh ding hi ahi. Hiti ahi jeh chun, pupa gam semdohna ding’a hi mipi te pan lahna avat in, government kom a thumna neiding chu nam lamkai ho ahi. Hijeh chun ki pumkhat ding a thupi tan, lungpi tah keng’a ikal son diu a ngai bangin, poh natna le ngailutna lungput nei pum’a kalson ding ngai ahi. Hi jeh chun lunggel ding dan le kigon ding dan themkhat anoiya bang in kahin tah lang nom e.
1. Dan dih lou le Hunam’a vaipoh thaneina chudoh Sepai vaipote (SAC) hi dou ding ahi. Pupa gam sung’a kon’a SAC thaneina hi suh mang ding, territory control ki ti igam chu eima thaneina noiya koi ding ahi. Hiche territory control neidohna ding’a a thupipen tah chu thalchoi KNA sepai a tam theipen le a hat thei pen’a sem doh ding, kilung khat tah’a pan lah ding ahi. Hiche ding a hi tulai tah’a gel khoh pen ding chu Kachin Independent Army (KIA) te a kon’a ichen geiya ki thopina mu thei um ding ham ti hi ahi. Chule igam sung’a um SAC dou thalchoi jouse le ki loikhomna ho jouse toh a hithei chan’a ki het themna le pan lah khomna nei ding ahi. English paova, “Might is Right” Thaneipa thu chu a dih ahi kiti chu tulai tah kivai poh kalson dan ahi. Gal hang le gal hat pa thusei bou min a ngai lai khang ahi.
2. NUG/NUCC (National Unity Government le National Unity Consultative Council) hetpehna le kinoptona jong nei ding ahi. Hiche ding’a chu ithusim u le i lungtup u chu ki chen tah le det tah’a phondoh ding ahi.
3. KNO/KNA-B lungtup le bidoi hi Manipur gamsung’a cheng Kuki chate jouse jong ki chen tah’a hetsah ding, ama ho tojong avatna dung juiya kihet themna le pankhomna nei ding ahi. Chu kit le isopiu CNF le CDF te ho to jong ki het themna le a vat dung juiya pan lah khomna nei ding ahi.
4. Media lam’a kon’a jong KNO/KNA-B movement hi hatah’a seiphongna le dopsangna nei ding, bol thei chan bol ding ahi. Hi che thudol toh ki lhon in KNO/KNA hin Advisory Council khat a nei a ngai ye. A jeh chu lunggel sei khomna le ki hou matna a phat seh’a a um leh natoh Kalson dan hung machal ding ahi.
5. Kuki chanu chapa jousen hi che lung tup le kalson dan ding hi, a het chen’a pan lah khomna ahin nei teng leh KNO/KNA-B lungtup hung guilhung ding ahi tai. Hijeh chun kipum khat ding avat e. Kipum khat theine ding’a avat pipen chu ki thu ngai hi ahi. Koima chan kichang chihsahna anei lou ding. Khat le khat kijato ding, lunggel sekhom jing ding ahi. Ki nem lel pou hite kanam mite, Pathen song in kalsong tau hite.
Keima nanam chankhom piu,
Dr. Thong Kho Lun
KNO-KNA-B Advisor
~ KUKI TODAY
07.08.2025

No comments:
Post a Comment
Comments not related to the topic will be removed immediately.