Kuki deilou ho hoilam mun'a cheng diu ham? - Dr Sir HH Mate

25th April 2024: Vannoiya eimite jouse hi Britishten Kuki tia political identity eipeh u ana hitan, chule India, Burma le Bangladesh kiti country 3 ho a eina khendoh taovin ahi. Hinlah, tunichan in kum 100 lang lhing ding ahitan, India sung’a chengho Kukite akiti in, Burma/Myanmar a chengho hi Chin, Kuki, Kachin, Karen tin aum uvin, chule Bangladesh a chengho Chin, Kuki akiti uvin ahi. India sung’a ho Kukite ana kitinao chu tua Mizo kitiho jong Lushai Kukite ana hiuvin ahi. Mizoram state akimu tah jeh a Mizoram a chengho Mizo ihi taovin ahi. Myanmar/Burma a Chin state inei tah jeh uva Chinte eikitiu ahi. India state dang tichu – Manipur, Nagaland, Assam, Tripura chule state dang dang ho a cheng jouse Kukite ihi sohkei uvin ahi.

Mizo scholar hon jong Chin, Mizo chule Zomi kiti nomenclature hohi nahet nom uleh Kuki he masapen leo chun boi tapovin nate, eibon chaova Kuki ihiuve atinao ahi. Anglo-Kuki war or Kuki-Rebellion laiya chu pute-pate hon Kuki ahinaova pangkhom uva vannoi vaipo Britishte toh kum 3 kisat ahiuve. Ipute-ipate chu lekhathem ana umlou ahiuvin, tulai bang’a lekhathem mi ana um uleh Britishten ana thamthei louhel diu, gam (country) jong Kukiland chu einapeh doh diu ahitai. Alekhathep lou jeh uva, achennao gam chu kagam ahi tia, sapkangten ipi nadei uvem tia ana doh uva chu thihnang le ponsan anathum khah u ahin, oimo ding ahipon ahi.

        Atute, achate eiho joh hi oimo ding’a lomtah ihiuve. Ipijeh inem itileh aumsa igam ujong alonaji ihepouvin ahi. Ikitomonao, ikilungkhat lounao namdangten ahet jeh in thachimit ding’in gal ibolkhum uvin ahi. Kuki nam sung’a Kuki hinom lou Zomi a kivaipo ho, Aimol, Anal, Chiru, Chothe, Khoibu, Maring, Kom, Moyon, Monsang, Koireng chule adang dang hohin Kuki kahipoi tia Naga abel uleh kou kou angaipoi, don tahlou ding ahi. Ahi hinao vah athoh thoh in lam taohen. Nikho khat leh asalai ahinso khah thou thou diu ahin, chuphat leh koulou hella Kuki kahiuve ahin ti diu nikho hung lhung kit ding musa ahi. Lungset umtah mite vang ahiuvin ahi.

            Vannoiya thilsoh ho hin Pathen lenggam hunglhun vah na ding avet sah ahitai. Kukite hin Kuki country hi ahin mutei tei diu ahi. Atahsan lou hon Naga le Meiteite kibel taovin, nathi nung’u leh natu-nachate hon koi kom ahinbel diu ham? Myanmar a mipi vaihomna (democrary) hung umtei ding, eimiten tha inei diu, gamvai ipohna diu nikho jong nai ahitai. Bangladesh a Chin, Kuki hon jong gam achennao Chittagong Hill Tracts ahin lahdoh diu, India sung’a eimiten jong tuhin kitohmo lheh jong leohen ikitona diu nikho anai tan, Manipur’a thinglhang gam (Kuki Hills) kiti Britishten anasei ho kiladoh tei ding, Tripura a Kuki country map a umkha gam jouse eihung kipedoh thou thou diu ahi. Aphat le anikho hi Pathen khutna um ahitai. Kathusei hohi hung guilhung tei ding ahi. Jesu leisetna Amithengte puiya ahung masang’a Kukite hi Kuki Land ana umsa hi kipedoh diu ahi. Ehsante jong tua hibangse aso vang uva Manipur phaicham a jong hung cheng thei lou diu ahi. Ehsante toh galpi iso uva ahileh Kangla mun le Moirang mun hi gal kisatna mun (battle field) hung hiding Kukiten jona ponlap Imphal khopi a akhaidoh diu ahi.

Hitobang thilsoh hi philosopher & scientist pan amu jeh a hangsantah a Kuki deilou ho kigelphat na ding’a hi hiche Article hi ahinsutna, ahinphon doh ahi. Achesa kum 1990-2020 sung’a ahung lhung ding kana seiho guilhung soh kei ahitan, Old Kuki kiti ho le Zomi a umhon Kuki hiding hi nadeimo uleh nanop nop naova um mai taovin, Kuki kiti hon na kilimsah tapovinte. Nahi nathei theiyin um mai taovin, nakana diu, na jamna diu nikho vang hung lhung ding ahi. Ehsanten atam akisonpi uva gal eibol khum jeh uva Van Pathen douna a na atoh khah u ahitan, gal jona chang theilou hel diu, eiho Kukite hi Pathen in anam lhente ihijeh uva gal jona eipeh tei diu ahi. India sung’a cheng’a Kuki le Mizo hinom louva, Naga le Meiteite bel hon namakho diu le nakhonung diu phaten miching nahiu leh kivet toh chet uvin tia kahin hetsah nahiuve.

Pathen in Kukite sung’a “True Leaders” ding eihin peh diu ahin, amahon nam sung hin potup naovinte. Tua leader hohi Pathen tun umlou lai ahi tihi mipin ihetsoh keiyu ahi. Lhagao lam’a lamkai dihtah le tahsa lam’a lamkai dihtah Pathen in eihinpeh thou thou diu ahi. Alui chengse kikhel ding, athah hon nampi ahin lamkai diu ahi.

----

Share:

No comments:

Post a Comment

Comments not related to the topic will be removed immediately.

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive