ZO TE' PIENKHIET NA' TANGTHU TOMKIM LEH ZO TE TEN NA, KHUA MIN TE

Nidang hun sawt lai pi pekpek in' Zo ki cih mi hing khat pan in' i khang khieh vuh a' tuah mi Zo pan in' khang gui hing ki zom suh suh in' Zo cih mi nam min khat tawh' tu ni dong, i ki lo thei vuh hi.

       Zo i cih te pen' i  pienpih a hih i pu i pa i' kam a zang den' minam te' i hih vua' tangh tawn ngai na te leh Zo ngai na kip te' man suah lo in' ki kem det tin ten in' pien na pu leh pa pan in' khang gui nam khat in' ki zom suh suh a' i pien na' Zo min tawh' tu dong cieng' khang gui ki zom den i hih man vun' i pien na' i Zo min vuh tawh tu ni dong cieng' Zo te ci'a ki ciem teh thei minam te' i tanh thei vuh a hi hi.

         Tang a' tawn a' i Zo ngai na a hih' pa i'
gamh' pen' zipi i' ta pa ta(u zaw pa) pen teh teh in' luah ding in' ngai na in' ki nei den a' a si sah i pien na' i pu i pa te min' a banban in' ki lo suh suh a' Zo min khat bek tawh' ni dang a' pan a'  ki lo minam khat i hih na vuh' tu ni cieng dong' i ki langh sak den vuh hi.

      Tuah a hih tah zie in' gam leh lei om dan leh' ten na tawh ki zui a' a ki khen' a ki thehthaang' Zo suen ta te i' pien cil na pen' Zo a hih hi' ci'n kem cing den in' kawl gam sung ah minam kee(135) om na sung ah' code number (421) Zo suan ta te pien khiet na' tang thu a tom in' kang at hi.

ZO TE PIEN KHIET NA
BC (1300) kiim pawl in' Zo ki cih minam te' a ten na vuh' Mongolia gam pan in' hing ki khin vuh a' Sen (China) gam' Kancho mun'
Gangi gun piau kiim ah hing teng vuh hi. mi hing ki pung in' Zo pan in'    (1)Jen(2)Cinlung(3)Sanaputhi te' hing pieng a' Jen pan in'
(1)Chin(2)Jingphawk(Kachin)(3)LoLo(4)
Pyo(5)Naga te' hing pieng sawn a hih hi.

      BC (1500) kiim pawl in' Kancho mun' Gangi mun pan in, Kancho gam Thawng gun pieu kiim ah' hing teng kia vuh a' Tuh leh Kel te hing khawi vuh in' Leibel te hing sek vuh a, an neh sui na leh sum sui na in, hing neih vuh hi. tuah mi mun ah kum tampi hing teng vuh a' i pu Zo vu'n Zo kumpi sem hi. tuahlai tak in' Nancho minam te hing khang lien in' ei sim vuh a' ei Zo te' gal lel in' Ticbet lam ah' i ki khin kia vua' tuah mi pan in' i sang gam' Cingphawk/Kachin te Anan/Naga te tawh' kawl gam ah gam tha sui kawm in' i ki khin tah vuh hi.

Zo/Chin leh Cingphawk/Kachin te' Anan/Naga te' Sen (china) gam pan' kawl gam ang lut na vuh'

      AD (650) kum pawl in' Zo/Chin leh Cing
Phawk/Kachin' Anan/Naga u nau te' Sen(china) Nanchokumpi te' nang zolo in' Tikbet ki tung a' Tikbet pan in' kawl gam ki lut hi. Honghu gun' Zantets gun' Mekhong gun' Tanluan gun leh muel leh guam tam pi tak' kantan in Kawlgam hing lut vuh hi.
       Kawlgam zuen in' hing peipei vuh a' gun gei khat ang tun cieng vu'n  i beh i nau Cingphawk/Kachin te'n sun an meh ding in
tengkol sui in' huen vuh hi. Tuah kikaal in' ei a u pa Zo/Chin te leh Anan/Naga te'n i nau pa te ngak lo in' lam na hong suak vuh hi. Nahtang bil poh na mun khat zong a phu kha vuh hi. I nau Cingphawk/Kachin te'n ei nua delh kia vuh a' nah tang bil na mun ang tung vuh hi. Tuah mun ah' lam manh suah in' a u pa Zo/Chin te ei nua phah nawn lo vuh hi. Nahtang laizik te na khang man in' lam peh suah thei nawn lo in' tuah mi kiim ah gieh phual sat in' om suak vuh a' tu a' a ten na gam vuh Kachin gam ah tu dong cieng' teng suak vuh hi.ei a u Zo/Chin te leh Anan/Naga  te' ki pei suak in' AD(800) in' Takaung khua ah ki tung masa hi.Takaung pan in' ki pei kia in' Pagan ki tung a' Pagan pan in' Inwa ah ki tung hi.Inwa ah kawl te tawh ki teng ton a' ei Zo suan te cih a ki tel thei na ding in' mi si a ki vui cieng vu'n a lu lam' ni suah na lam nga in' ki vui tehteh vuh hi.
        AD (800-1200) ki kal ah kawl te tawh ten ton' nuem ki sa nawn lo in' Inwa pan in'
Zi gun(Irawary gun pi) leh Tuikangpi (Chindwen) gun pi ki kal ah' kum(300)bang
ki teng cih hi. Inwa pan a pei khiet cieng vu'n kawlmang pa'n kawlbu' taang' miim leh
khaihci tuemtuem pie in' tui kangpi tung sieh' pu SianDum na pie hi.kawl mang pa ei pieh a hih zie in' kawl bu ih cih vuh hih tuak hi. Tuikangpi tung sieh pu SienDum na pieh a hih man a' Chindwen gun ki cih hih tuak hi. i pu i pa te'n a nei ah la khat na hiil vuh hi.

(a)Khangvaimang leh' tuan a' pupa tongciem
 na' kaangtui mun zang aw ee''
(b)Zi gun pi leh minthang kaangtui dawn bang tuah na a tung sieh' Zo ta kuel hih na nah cih vuah gual aw''     na cih vuh hi.      
        Tuah a hih man in' English te hun in' tui
kangpi (Chindwen) gun tung sieh Zo gam in'
ei na ciem teh pih vuh hi.MawLaik khua pi pen gun khawm saklam tung sieh (အထက်ချင်းတွင်း ရုံးစိုက်ရာမြို့) Zo zumpi in' ei ciem teh pih vuh hi. i pu i pa te'n Mawlaik zum kawi pi a cih vuh a hi hi.

     ASHO CHIN TE TAWH I KIGAM LAK NA.

    I pu i pa te Tuikangpi(Chindwen)gun kiim ah nuem tak a' a ten laitak vun' Sen gam pan'
Nancho minam te'n na sim kia in' Zo te i ki theh thaang ta vuh hi. Asho Chin te Irawary gun dung zui suk in' Magwe' Padongma' Tayet' Minbu' Aunglan' MyanAung khua te ah na tung vuh hi.ei Zo te leh i sang gam Anan/Naga te'n tuikangpi (Chindwen) gun dung zui toh in' Moniwaka' Kani' Minken' Gunkhawm(kalaywa) Mawlaik' Phawngpien
ah i teng ton toh toh vuh hi. 

I sang gam Yaw te leh Mindat' Kanpalet lam
te'n zong Zigun(Irawarry gun) dung zui-in' tu
a' a ten na vuh' ThihLin' Gangaw' Chauhthuk'
Mindat' Kapalet' Paletwa' khua te leh a tuemtuem ah' na tung ciet tah vhu hi.

    I SANG GAM ANAN/NAGA TE TAWH
          KI KHEN NA.

      Ei Zo te leh i sang gam Anan/Nagah te pen' Phawngpien ah bah khat i teng ton vuh hi. i sang gam Anan/Nagah te' pu Hongmah leh a ta te giet tawh' Phawngpien pan in' tuikangpi(Chindwen) gun dung zui toh in' 
Hongmalin khua sat vuh hi. pu Hongmah min la a' Hongmalin khua a cih vuh a hi hi. ei
Zo/Chin te pen pu Songthu in ei makai a' Phawngpien pan ki leh suh kia in'
Tuikangpi(Chindwen gun) dung i zui suk kia vu'a' Gunkhawm(kalaywa) i tung vuh hi.

      KAWLPI(KALAY) I TUN NA VUH'

        Gunkhawm(Kalaywa) pan in' meitei gun dung i zui toh vua' kawlh sang pi khat i tung vuh hi. tuah mi kawlh sang pi pan' a khua dak vuh leh tu a' kawlpi zang a gal muh vua'
 a zuenzuen vuh leh TuanThang khua tung masa vuh hi. TuenThang khua pan in' pei kia vuh a' AD(1200) kum nua lam in' Laitan khua ki cih kawlpi(kalay) Tahan tung vuh hi. kawlh sangpi pan a' a gal muh vuh a hih zie a' kawlpi khua  ki cih a hih hi.
        
      KAWLPI (KALAY) AH' PU SONGTHU
                  PANG/TONG.

       I Zo te kawlzang a ten lai tak vu'n an khing tui buk kham in nuam sah vuh a' i pu
Song thu pi vuh' hing pang/tong ta hi. a kheh leh ni zing mawng phalhvah pat in' han ha gie nei khat in sie leh pha ding hingh hiil hi. zaang gam teng te mang tang ding(nuem sa ding) Khamtung gam teng te Zawng (gen thei) ding a cih kim lai pen' a tu te'n leh gen a' Khamtung gam teng te mang tang (nuam sa) ding' zaang gam teng te zawng(gen thei) ding cih in' leh gen vuh a hih man in' pu Songthu in' kham tung gam a' teng ding in' hing ki thawi tah hi.

       LAI MI(PAWI) TE TAWH KI KHEN NA.

       Kawlzang Tahan i ten lai tak in' i mi te sung ah' tuk tum ding vai tawh' hing ki muh
khiel tah vuh hi. i sang gam Laimi(pawi) ki ci
te in' talhpang(mai)lam ah tuk tum ding cih vuh a' ei Zo te'n tawkhi(nua)lam ah tuk tum
ding cih in' hing ki niel vuh a' tuah mi hun a' ki pan in' i ki muh khiel vua' i ki khen ta vuh hi. i Zo te'n nua(tawkhi) lam tuk tum gal 
suak a cih pen' tam mi pan a' hing ki pan a hi hi. mailam (talpang lam) tuk tum nuem pha diek te pen Hualngo te a hi hi.
  

   SHAN TE BAWLSIET NA I THUAK NA VUH.

    AD (1368-1401)kum in Shan leengmang pa Sao Sawke in' kawl te do(sim) mang a' Inwa ah kumpi sem in' a tu pa KyitawngNyo pen(1374)pan in' kawl pi ah uk pi sem sak hi. tuah mi a' ki pan in' pu Songthu makai na ei Zo te' KyitawngNyo uk na nei ah i om tah vua' i gen thei mahmah tah vuh hi. KyitawngNyo in' gal ki dal na ding kul pi a gol na' pi 234 zaipi khat bawl in' ei mi te na sie tak in' nah sem sak a' a tha ngah lo te vuh a khut mee tan pih in' ni khat khut mee ki tan pen pawta lawh neu te khat dim ki cih hi. i ki khen i ki lem lo cieng vua' mi'n si lah a' ei na nei lam vuh i phawk ding vuh ki sam hi.
     A sawt lo in' Meiteei gam pan' Meitei leengmang pa leh i Zo te ki thuah in' KyitawngNyo kulpi hing sim suh vuh a' KyitawngNyo gal lelh in' a kulh pi lam zong' ki su sie mang tah hi.

     KHAMTUNG GAM I ZOT NA VUH.

    KyitawngNyo gal ang lelh cieng in' i lampi vuh hing ki hong tah a' mailam a' tuk tum nuem te in' luidung zui in' Myola lam pan na pei vuh a' Lailun khua tung vuh hi. Lailun mi ki cih vuh hi.pawlkhat te in' meitei gun kan tan in' tu a' Mizoram na tung vuh hi. 
      Nualam(tawkhi lam) a' tuktum nuem ei Zo te pen pu Songthu in' ei makai in' Zangpitam ah hing tung masa vuh hi. tuah hun pen AD(1374-1380)kiim hih tuah hi. Zangpitam ah' ci thuah nat na zie in' bah pi khat om vuh a' a dam sieng cieng vu'n hing ki thawi vuh a' tuah mi khua pen' phatzang khua hing cih vuh hi. phatzang pan in' hing ki khin toh kia vuh a' Tuingo lui ah hing tung vuh a' khua sat in' TuiNgo khua cih vuh hi. a lui tui zong TuiNgo lui ci pai vuh hi.  

  CIIMNUAI KHUA SAT NA.

      Pu Songthu makai in'  i Zo te' TuiNgo khua pan in' gam tha sui in hing kuen kia vuh a' tui om na ang sui vuh hi. tuah laitak in' lopa kawm sainah lah pan in' lui vadum 
khat hing leeng in' a hah pan in' tul mal kieh hing muh vuh hi. tui om ding hih ci'a a et pai vuh leh tui na luang a muh vuh hi.pu Songthu in' tuah mi tui pen' khuat kuak in'  a nua sieh hi. a zan a lup kuen in' aisan a' kapu sa kapa sa aw' tam mi gam sung ah teng in' an khing kham ding a' nei awih leh tu zan sung in' tam mi tui a kuang sung ah na dim tah hek ci'n ai a saan hi.zingmawng a khaklawh cieng in' a va en leh tui kuang sung ah tui na dim in' na ciim kiil keel hi. i pu sa i pa sa in' ei awi na ci'n tuah mi tui ciim na' nei lam belh in' hing teng vuh a' CiimNuai khua hing cih vuh hi.

Pu Songthu in' CiimNuai khua a sat na la.

(a) Sangthah lalthah koipat hiam maw? Simbu tang ta pat hi ee'
(b) Simbu tang ta pat hilo a' pengpeleu lal 
      thah hi ee''
(a) Kapien na' a mi sang ta aw' a pieng lah 
      mi om lo e'
(b) Luntawi khang' tem bang ki leh tang' 
      tung cieng vang khua sat ing ee''
      ci'n a tung a' la te na phuah hi.

PU SONGTHU SIH NA.

     Pu Songthu a kum hing tam in' hing vuai
 nat tah a' a sih kuen in' a nei a' thu teng na vai hah hi.

(1) Ki thoi cieng a' zak ding phui teng te'
(2) Zo tulpi pan' khang gui zom a' khang gui
      sim na ding'
(3) Nopna leh dahna a' izuiding Zo ngaina te
(4) Sih cieng in' Zo khang gui pan in' a si nu 
      a si pa bang kuah teng cieng' khang gui 
     sut dit det suk ding cih hi.

      A tung a' sih thu vai hah na teng a vai hah zawh cieng in' i pu Songthu vuh a si ta hi.

CIIMNUEI PAN KI KHEN NA.

     CiimNuei khua ah khang sa gih bang' a ki ten cieng in' mi hing pung mah mah tah a' lo gam zong hing tul in' lo gam haksa mahmah tah a hih man in' a lo gam om na ciet vuh ah'
hing teng suak vuh hi.lo gam tha sui in' ki theh ciet vuh a' pawl khat in' nahtang lui lam ma nawh in kuen vuh a' sih tui zaang khat tung vuh a' tuah mi sung ah khua sat in' Sihzang khua cih vuh hi.tu dong sih zang mi ki cih suak vuh hi.tuah mah bang in' pawl khat zong' gamtha sui in' kuen vuh a' saikung poh na gam kuam khat tung vuh a' tuah mi son ah khua sat in' Saizang khua cih vuh a' tu dong cieng' Saizang mi ki cih suak vuh hi.pawl khat te' teikung poh na mun ah' tung vuh a' khua sat in' Teizang mi ki ci
suak vuh hi.
      Thahdo te in' Bumzang'(Tualmuh) Khuadai' GamNgai' Lungtak khua te na sat vuh hi. Vaiphei te leh' Dapzal te in' Meitei gun pi kan tan in' phil dung na zui vuh a' Tui
tangzang khua na sat vuh hi. tuah pan in' na ki khin kia vuh a' tuivai lui pang Saiha tang na tawn vuh hi.CiimNuei khua a ten lai vuh a
ngai man vu'n a nei ah la khat na hiil vuh hi.

(a) A tui ka zui' vaitui dung' pien nuem no 
      aw' sen ki leh lo ding aw ee''
(b) Tuen a' pupa ton sawl khai na' CiimNuei
      vang khua lam bang heeng langh ee''.

       Ci'n a tung a' la te na hiil vuh hi.

Tuivai dung a kalh cieng vu'n Zo taang muel
dung na zui toh vuh a' vaphuel tam na mun
khat a tun cieng vu'n khua sat in' Phuel Leng
khua cih vuh hi.pawlkhat pei suak in' Ziliphai
khua sat vuh hi.pawlkhat pei suak in' tui luang lui leh tui vai lui ki suh tuah na ah teng vuh hi.CingKhup leh NgamBawm te pien na hih tuah hi. a sawt na cieng a' Marl te suak dok vuh hih tuah hi.

  ZO LEH SIHZANG KIKHEN NA.

    Tuah bang a' Zo suen te' i ki khen thaang vang vu'n Zo leh Sih zaang te' Zu beel na ki pawl in' na ki sa bah mat lai vuh hi. a hi'n ni khat ni'n sih zaang te gam vak in' sa zuh khat that vuh a' a u pa Zo te sa bah a guen vuh hi.ni khat ni kia cieng in' Zo te gam vak in' valuk khat bek that vuh hi. a valuk mei' nau pang te'n khua sung ah tawi kawikawi in' a muh cieng vu'n ei zong sa ih thah in' sa bah i piek vuh' sang gam te'n ta za tak a' meei sau khat a thah vuh pen' sa bah ei pie lo vuh a hih cieng in' cih in' lungkim lo in' a u pa Zo te tawh ki sie in' tuah mi pan a' Zo leh
Sih zang ki khen a hi hi.

 ZO TE'N SUIMUEL KHUA A SAT NA.

        CiimNuei khua ah' khang(7) a ki ten tak cieng in' lo gam te zong hing tul in' mi zong ki pung a' mi ki sawh hal tah a hih zie in' mi ki nak buah mahmah tah hi.tuah a hih zie in'
Pu HangNgul makai in' Hanghil' Milun' Lienzaw' Phiamphu' Samte leh a tu a ta a ngap teng tawh Suimuel khua na sat vuh hi.
thamlo in' tuah mi khua ah' Zo tulpi makai teng tawh na teng ton vuh a' thu suh thu toh
ah hoi tak in na ki kum thei vuh hi.Suimuel
pen' CiimNuei pan' i tun na masa penpen vuh a hi hi.Suimuel khua a ten lai vu'n pu HangNgul ta te gel' pu Hanghil leh pu Milun
gal hang gal hat gel a hih man in' khua ziet khua vei in' neh ngam lo hi.

  KHUL KHUA SAT NA'

   Suimuel pan in pu HangNgul in' a tate gel gam tha sui ding in sawl kia leuleu a' Suimuel pan in a gam la lo mun khat ah Khul cih in' khua a sat vuh hi. ni dang lai a' i pu i pa te pien na Khul khua phawh na a' Khul khua a sat vuh hih tuah hi. a nei ah pu
Milun in' la khat na hil hi.

(a) Zo tawi lunmang khul ah tung e' 
      sakamkei bang giel ing ee'
(b) Tungkhai mu bang dawh ai ka san' sawn
       tel ka sim teng aw ee''

    ci'n a tung a' la na phuah hi.

  TEDIM KHUA SAT NA'

      Khul khua a sat zawh vuh kum khat a cin
zawh in' pu Sam te' pu Lienzaw beh te leh beh dang teng in' Suimuel pan in' khul khua hing zuen vuh hi.Khul khua ah kum tampi na teng vuh hi.pu Hanghil leh pu Milun in' Khul khua pan in' gam tha sui in' hing zing ta gel a' zing mawng ni suah pat in' thaang vum hing tung vuh hi. thaang muel vum pan' a khua dah vuh leh' a te lik leh khat a gal muh vuh hi. khua hi va ci'a a zot vuh leh dim tui na hih a' tuah mi mun ah khua sat in' Tedim
khua na cih vuh hi. a gal muh vuh' a te lik lek dimtui la in' Tedim khua a cih vuh a hi hi.
   
 BUMZANG KHUA SAT NA.

      Tedim pan in' pu Hanghil leh pu Milun' makai in' i Zo beh teng tawh gam tha hing sui kia vuh a' Vanglai khua' Bumzang khua'
Khuadai khua' Khuangnung khua' khua deng
khua' leh khua dang tam pi tak na sat vuh hi.
tuah mi hun lai tak in' Bumzang gam pen zalui dong a hi hi. pu Hanghil in' khua sat la' a nei a' bang in' na hiil hi.

(a) Bum tui nen ah' sakamkei thang khat 
      kuel ing' zalui tung ah' muvanlai khat in
      lam ing ee''
(b) Zalui tung ah muvanlai khat'n lam ing'
      sawm tui kuel uap mimang sul gua bang
      aw'ng''

    ci'n a tung ah la na phuah hi.

PHAI KHUA SAT NA.

      Gal leh sa om leh ki hun zo na ding in'
Thangkhal khua leh Valvum ki kal ah khua khat sat in' Phai khua cih vuh hi.

SAMTE BEH IN' HAICIIN KHUA SAT'

Phaikhua pan in' Samte beh in' khua tuam a'
ten ding hing deih gawh a hih man vu'n zalui nak' Thado te khua lui' haikung tam na mun khat ah khua hing sat in' Haiciin cih
vuh hi. 

   VANGLAI KHUA SAT NA.

      Phai khua pan in khua zo sieh tawh ki nai kim ding leh a lai zang pen ding ci'n  khua khat hing sat vuh a' Vanglai khua cih
vuh hi.pu Hanghil in' a ki theh thaang tak cieng vu'n  Khul khua a ten lai vuh a phawh na la khat na hiil hi.

(a) Tuen a' pu pa cinthu lel na' laizom nih
      thum' khul a' pieng' tun sung khat ah 
      pieng hi ngei ngei ee'''
(b) Tun sung khat ah' pieng hi ngei ngei e'
       suah pih sang gam' laigui zom te hi ngei
       ngei ee''.

       ci'n la na phuah hi.

SIEH NAM A TAM KAIH PEN' PU LANGZA.

   Pu Manlun in' Bumzang khua pan Ngai te ten na' KhuangNung khua ah AD(1500)pan 
Ukpi na sem hi. Zotulpi Manlun beh te'n AD(1500-1800)val dong KhuangNung khua ah' ukpi na sem in' pu Langza khang dong' kum (300) val' uk pi na sem vuh hi.pu Langza in' khuangnung khua ah' ukpi a sep lai tak in' sieh nam(12) kaih in' a dang ukpi hausa neng te'n sieh nam (9) tah bek kai vuh hi.

  ZO TULPI PU HANGHIL TANGTHU TOM'

       Ciim Nuei pan in' Pu HangNgul makai in' a ta te gel Hanghil' Milun' leh Tungnung' Tungdim' Lienzaw' Mate' Taithul' Samte' Neu
Zawh hawh tawh' Suimuel khua na sat vuh hi. Suimuel khua pan' pu HangNgul in' a ta pah pu Hanghil leh pu Milun in' i Zo beh teng
makai sak in' gam tha na sui toh toh vuh hi.
Suimuel pan in' khul' Geltui' Tedim' Phai' Bumzang' Vanglai' Khuadai' Khuadeng' KhuangNung khua te na sat uh hi. Bumzang
a tun lai vu'n Bumzang khua ah' Thahdo te leh' Vaiphei te' teng ton vuh hi. Thado te leh
Vaiphei te in' i Zo te dep zolo in' sak lam ah' ki khin toh vuh hi. Pu Hanghil leh pu Milun
pen' ngal hat in' galhang gel a hih man in' a
kim a paam' khuaziet khua vei-in zah tat in' neh ngam zepzep lo vuh hi.a u tah vu'n gal
bengh hat mahmah gel a' gal hang' a ki thuak lah' Mimang leh' SaiTawn zong' man in' silah in' a khawi gel hi.tuah zawh a sawt lo in' pu Hanghil in' a naupa pu Milun tong
sak in' a nei ah' lakhat a hil hi.

(a) Bumtui nenh ah' sakamkei thang khat'n
      kuel ing' zalui tung ah' muvanlai khat'n
      lam ing''
(b) Zalui tung ah' muvanlai khat'n lam ing'
      sawmtui kueluap mimang sualgua  
      bang aw'ing''   
     ci'n a tung ah la khat na hiil hi.

A tung a' puHanghil la hiilh MiMang in' a zak
cieng in' pu na la hilh ngaih meh ci'n inn ah
taitoh in' pu Hanghil zi pi ManNawk a that hi. pu Milun zong' a mo ki thah a zak cieng in' mimang asam humh ah' man in' a that hi. tuah tak cieng in' pu Hanghil in' cih na ding thei lo in' a nei ah' la khat a hil hi.

(a) Ka tonkhuang thangzaw maw? Ka han
      kuang' thangzaw maw' 
(b) Tonkhua leh' hankuang thang e' muel
hem ah' thang aw ee''

ci'n a tung a' la khat a hiil hi. hun te hing pei pei in' a sawt lo in' pu Hanghil in' pi Man Nawk naunu pi ManNo tawh a ki teng tah hi.
pi ManNo in' a nei ah la khat a hiil hi.

(a) Domuelpi bang' zungphut ta'ng' lawhlah
mang tun nu hi'ng ee''
(b) Lawhlah mang tun nu hi'ng e' ka hun tam
 gam lem aw ee''

ci'n a tung ah la khat a hil hi.pu Hanghil in ta
(5) a neih hi.

(1) Manlun(2)Mantuang(3)Mangson'(4)
      Hangvung'(5)Matmang te a hih hi.

       Pu Hanghil in' a zi masah pi ManNawk
tawh' pu Manlun na neih a' pi ManNawk si a hih man in' a naunu pi ManNo tawh' ki teng in' pu Mantuang' pu Mangson' pu HangVung
na nei-in' a sila nu tawh' pu Matmang na nei a' a gawm in' ta (5) a neih a hih hi.

      PU HANGHIL IN' A TA TE GAM 
            A HAWMH PIH NA.

    Pu Hanghil gam leh lei van ding in' hing kuen a' Muelkawi khua hingtung hi.tuah pan
in' hing ki leh in' Vanglai khua ah' kip tak in'
hing teng hi. a ta te a nei a' bang in' gam a hawmh pih hi.

(1) Lundaw(Manlun) in' sasongh nei ah' hing 
      ki nga inlen' na gam in' ki neih in'
(2) Tuangdaw(Mantuang) in' Sielciem nei
      (Phaitu) hing ngah in'
(3) Sondaw(Mangson) in' singhum nei
      (GamNgai)hing ki ngah in'
(4) Vungdaw(Hangvung) in Muelkawn nei
      (Khuadai) hing ngah in'
(5) Matmang in' a ngai penpen hing zui tah 
      henlen' a tung a' sieh kaih pohpoh inn
      gamh' logamh in nang zui tah vuh heh 
      ci'n' a tom lawh hi.
              PuMatmang in' pu Mangson nua zui
in' tu ni dong' ki tem den vuh hi. 

   A tung a' pu Hanghil in' a ta te gam a piek na
ah' a ta te (4) teng in' a gam ngah na ciet vuh
ah' ukpi sem ciet uh hi.

(1) Manlun in' KhuangNung khua ah ukpi 
      sem hi.
(2) Mantuang in' Phaitu khua ah ukpi sem hi.
(3)Mangson in' GamNgai ah' upki sem hi.
(4)HangVung in' KhuaDai ah' ukpi sem hi.

Manlun in' Khuangnung khua ah' ukpi 
      a sep na'

  Pu Hanghil pen' Zo tulpi a hih na ban ah' a nau pa pu Milun tawh ngalhat in' galhang a hih zie gel in' khua ziet khua vei-in' zah tat in' muang mahmah vuh hi. KhuangNung khua pan' Ngaihte beh hing pei-in' pu Manlun hausa ding in' hing la vuh hi. pu Manlun hausa ding in' a pa'n  thawi a' zu ngau phit in' ka Pasien' ka Lungzei' ka nipi' ka hapi' ka
khuamuel' ka khua vang' ka tui vang in' hing
awi in' kapusa kapasa in' KhuangNung khua hausa ding in' Manlun na zui-in ci'n thu a pie hi. KhuangNung khua mi te'n pu Manlun pen Talh tawh zawng vuh a' a pei pih cieng vu'n' meeilum in' pu Manlum peipei nah zui cih hi. KhuangNung khua' a tun cieng vu'n ei hung zo diei ci'n a hat na' a sin vuh hi. a kawng ah suangkhaai in' zalui pan in' Sasong vum dong tai sak vuh a' a muel taangtaang ah' ham ki zah na khop ah' khat tah in' ngaih sak vuh hi.pu Manlun zong Zalui pan in' sasong vum dong khawl lo in' taai toh a' nuem tak in' Sasong vum tung zieu hi. tuah tak cieng in' KhuangNung khua mi Ngaite beh in' pu Manlun muang in' hausa a sem sak vuh hi.
    Pu Manlun KhuangNung khua te'n hausa
ding a' ang lak tak cieng vu'n Guite ukpi NuangMang lungkim lo in' KhuangNung khua ah' sieh hing dong sak hi.pu Manlun in'
Nuangmang ta vet te' vok an' hai khat tah tuk teh in' tu a' ki pan' sieh hing dong nawn sih vu'n ci'n' a pei sah hi.
    
     Manlun leh Nuangmang hat na ki dem'

    Manlun leh Nuangmang KhuangNung khua ah' a hat penpen' a ki zo penpen in' hausa sem sak ding ci'n' Ngaite beh in' hat
na' a ki dem sak hi.

(1) Manlun in' zu beelkua sum in' beel kua
      dong' Manlun in' a gong geng dong hinh
       hi.NuangMang in' pengkhat a khawn ma
      sang in' kham tah hi.
(2) Vok an nek ki dem in' Manlun in zo hi.
(3) Ngalta tung a' tuga leh heiga hok ki dem
      Pu Manlun in hoi tak in' hongh zo a' 
     Nuangmang in' hongh zolo hi.
(4) Ek kaang ding' ki dem in' Manlun in zo hi.

      A tung a' teng a' ki demh na teng a lelh
cieng in' Nuangmang lungkim nai lo in' tu
zawh' ni(7) ni cieng' Sasong vum ah' ki bot
ding ci'n a ki ciem vuh hi.
     A ki ciem ni vuh ni(7) ni'n Sasong vum ah'
Nuangmang leh Manlun ki bot vuh a' Manlun in Nuangmang tuel denh na'n neih a'
a zo tah hi.tuah tah cieng in' KhuangNung
khuami Ngaite beh in' pu Manlun talh tawh
zawng in' KhuangNung khua ah' hausa nuem tak in' a sem sak tah vuh hi.

  Manlun leh KhuangNung khua mi Ngaihte
        beh ki ciem na'

   Gal leh sa ih neih leh' ki panpih ding' ki hah
suah lo ding' ci'n a nei ah hing ki ciem vuh hi.

(1) Manlun te'n ciem a pelh leh' khang(9)
      dong' mi uk na nei ah' om tah heh'
(2) Sasongh vumpi cimh mang tah heh'
(3) A maam suangpi kek kheh tah heh'

    ci'n a tung ah ki ciem na neih sak vuh a'
lung nuem sin nuem tak in' hausa a sem sak
tah vuh hi.

ZO TULPI MANLUN SUENTE LEH ZO TE' SAKLANG INDIA TUN NA'

   AD 1843-1850 hun in' KamHau hing khang
lien dok tah a' Tedim gam leh Tonzang gam
teng' ah maa khut nei ah' hing koi tah hi. tuah cieng in' Kamhau uk na nei a' om nuem
lo' Zo khua pawl khat a hih Thangkhal'Bum
Zang' Zo zang'Tualmu'Gamngai'Gelzang'
Phaitu' khuami te India gam ah' na maang in'
Zopi'Lungpi'Tengnopal'Kawhvang'Nahit'Ka
thuang'Khuamun'Samtal'Ngaih khua' Bel-Lei
khua te ah' na teng vuh hi.AD 1855 hun-in'
KhanThuam in' Meitei gam nasim a' Zo galkap hon khat zong na zang a' tuah te hon
khat zong' India na om suak vuh hi.Suk te'n
English te tung pan in' ukpi za ang ngah tah
cieng vu'n kum(340) ukpi sem sa Manlun suen leh hak teng kung ah' sieh ang kaih tah
hi.tuah tak cieng in' mi cil geh ding' mi thah
ding khut sung pan a' ih hot khiet sah' te tung a' sieh ih piek ding' pieng theilo cih in'
Meitei gam' Chandiel'Siel-Lup'Mukung'
Khuangnung khua te ah na teng toh vuh hi.
tuah hawh pen' pu Sel-Lang hak leh suen te
a hi pha deuh ki cih hi.

TONZANG KHUA SAT NA'

  Khuangnung khua pan' pu SelLang in' gam sui in' hing kuen a' tu a' Tungtuang te' ten na'
khua taw' innpi pa lozang mun ah' hing tung
hi.pu SelLang zi nu'n tuah mun pen' zangtaam in' mun nuemh a hih zie in' Tonzang khua na cih hi.inn(20) tawh' khua a sat hih tuah hi. tuahnah a sawt pi khat na teng vuh a' tu a' Khuavung mun ah ki tuah phei vuh a' Tonzang khua mah nah cih vuh hi.pu KamHau ta tum' pu KhuaCin in' MangGin ta nu' VungKhoLien tawh Tonzang ah zawl tai in' 1878 hun pawl in' Tonzang ah
hing teng vuh hi.tuah laitak pen' Phaitu khua
ah' Mantuang beh' pu KhanThawng in' hausa
a sep laitak hih a' pu KhoCin in' Pu KhanThawng kung ah' Phaitu gam na ngen a' phal-lo pipi in' Cieklui cieng na pie vuh hi.
Pu Manlun suen' pu SelLang in' Tonzang khua a sat zawh' khang(12)na hun cieng in'
Sukte Khanthuam khang(3)na a hih 'KhoCin
pen Tonzang na tung pan a hih hi.Mantuang
beh te in' Phaitu khua ah' khang(11)hausa na sem zo hi.

   Tonzang a' teng Manlun te' Sukte ukna nei
ah' om nuemlo a hih zie vu'n meitei gam ah pei in' Behieng khua gal ah' Tonzang khua tha na sat vuh hi.tu dong teng suak vuh hi.

ZO TULPI PU LANGZA THU TOMKIM'

PuManlun in' AD -1500 kum pan in' Khuangnung khua ah' hausa nasem hi. Manlun khang gui zom(11)na a hih pu 
Langza hun in' a gam pen' Khuangnung khua pan' Muelkawi gam dong uap in' Sasongh vum nei gam ki cih hi. Pu Langza zi pen' Muelkawi te a hih hi. Zo tulpi Manlun
beh te'n Khuangnung khua ah' kum(300)val
ukpi sem vuh hi.pu Laangza in' Khuangnung
khua ah' ukpi a sep laitak in' sieh nam(12)kai
a' a dang te'n nam(9) tah bek kai uh hi.
        Pu Langza Khuangnung khua ah hausa ukpi a sep laitak in' Tedim khua gei' Haiciin
khua ah' Sukte' Samte' Guite teng ton vuh a' ki lemlo vuh hi. ni khat ni'n Samte Tumkam leh Guite Mangsum in' KhanThuam pa' Mangkim thah sawm gel a' a thah masang gel in' Mangkim cina in' a si hi. tuah tak cieng in' a gui bei ding ci'n a tapa KhanThuam cil geh hingh sawm gel hi. tuah mi thu' KhanThuam ni nu'n a zak cieng in' KhanThuam kung ah' taai tan len' Khuangnung khua hausa pu Langza va bel ta'n ci'n a tai sah hi. KhanThuam zong' a ninu cih bang in' taipai a' pu Langza a va belh tah hi. Khanthuam hing ki sui cih pu
Langza in' a thei cieng in' a siel dawi thoih na sanghkhup nei ah om sak in' a sangh khup tung teng' aksi theh in' siel dawi thoih
na ki neih hi.Tumkam leh Mangsum hing tung in' KhanThuam a ngen gel hi. a piek lo cieng in' ki leh kia gel hi. a zing ni'n hing pei kia gel a' KhanThuam a ngen kia gel hi.pu Langza in' pie nuemlo a hih man in' lungkim
lopipi in' a pei kia ta gel hi. Pu Langza in' KhanThuam a bil ziet a bil vei ah' khibah awh sak in' puen guen a' nampi guen in' zu
um' pi khat guen in' gungal Dallang khua hausa Kawitel kung ah Langza ta hi'ng ci'n
len' pawipi va belh ta'n ci'n a taai sak hi..

Pu Langza in' a nei ah la khat a hiil hi.

1(a) Phung kakim pih khuakim guel in' bu al
bang' get ning cih' 
(b) Ka phal lo e' ka siel lum tawh' Daltui ah'
zin bang kha'ng ee''
2(a) Lunmang ni bang kasat lai in' silpuen
leh' sangkhau thuah e' 
(b) Silpuen leh sangkhau thuah e' Daltui ah
zin bang khang ee''

      Khanthuam Meiteigungal' kai ding a' a nah ki sah laitak' tui laizang a tun laitak in' MangSum leh Tumkam gun pieu hingtung gel a' Khanthuam ki kaih na' khaupi a sat tan
gel leh' Khanthuam in' a khau hah suah lo in'
tudet a hih man in' tui in' gunpieu lang ah sep in' KhanThuam a suak ta tah hi. a nei ah
lakhat a hiil hi.

(a) Pham in' pham in' nong cih a' pham na
      Maw'ing' len-na tumthang hek sang in'
      kei zang zaw'ng''
(b) A sing lel ah' kei aw lueisiem lei veng'
      tangkhau lel ah' bak bang kaisiem lei ing'

A tung a' hun pen' AD 1835 kiim hih tuak hi.

     Khanthuam hingkhang lien in' hing cih thei tah a hih man in' Tedim ah' hing teng in'
siel sawmli tawh' hing tong in' pu Langza in' a ton pawipi hong sak hi. a siel phei(40) pu
Langza na pieh hi.Thamlo in' a muh masa Kamhau tapa min na pieh a' Langza-Zatual'
Langza-Zakhai' na pieh hi. tuah ban ah' ah maa suen' Muelbem a' LienCinDal te' unau a li na' Langza-ZaNieng na tap lai hi.
   KamHau ta Zapum ang khan cieng in' pu 
Langza' Sielphei khat pie in' sielpi khat tawh'
pu Langza kung ah' na ki tan hi' ki cih hi.
       Hun tampi hing pei tohtoh in' pu Langza
hun sung in' pu Manlun leh' Khuangnung khua mi Ngaihte beh ki ciem na' pu Langza in Ngaite pan pih nawn lo in' a naupa NungKhoThawng ta nu i' pasal lam' pan pih tah a hih zie in' KhuangNung khua mi Ngaite gal lelh tah hi. Ngaihte beh lungkim lo in' pu
Langza hing langpang ta vuh a' khua sung ki it na om nawn lo in' KhuangNung khua ki siet tawh' ki tuah toh tah hi.

MANTUANG TANGTHU TOM'

      Pu Hanghil pen Zotulpi a hih mah bang in' a khua khua ah' a ta te ukpi sem sak hi. Pu Mangtuang pen' Sielciem nei Phaitu khua ukpi ding in na koi hi. Phaitu khua ah' pu Mantuang tun masang in' Lienzawh' Tungnung' Taithul' Hangpa te na tung masa in'  Lienzaw beh' pu VumHul in' hausa na sem hi. tuah hun in' Khol te ki thuak zolo in'
naupang te' mang thih theh' a hih zie in' khua hung zo' gam hum zo ding in' Vanglai
khua a' om' pu ManTuang han in' hausa a sem sak vuh hi. Pu Mantuang in' a nei a' teng khua sung uhpah in' na zangh hi.

(1)pu VumHul(Lienzaw)hausa zom ding'
(2)pu ThuahVumi(Tungnung)sia kheng ding
     leh' tawm tawi ding'
(3) pu TumSiing(Taithul)Siempu sem ding'
(4)pu TungGen'(Hangpaa)taang tawk ding'

    A tung a' teng' khua sung uhpah sem ding
in' na sek khol hi.

       Pu Mantuang in' ta (4) neih hi.

(1) Tawngel
(2)Lutlang
(3)Manvuk
(4)Thangman. te a hih vuh hi.

      Phaitu khua ah' pu Mantuang in' hausa sem in' a sih nua cieng in' a ta pah' ta zaw pen (uzaw) pa' pu TawngEl leh a hak leh suen te'n hausa ki zom in' Phaitu khua ah' hausa na sem vuh hi.pu Mantuang pan leh a hak leh suen te'n bu ThangCin khang dong' khang(20) sung khang gui ki zom in' hausa
a sep vuh a hi hi.

PU MANGSON THU A TOM'

     Pu Mangson pen' pu Hanghil ta (3)na a hi hi. pu Hanghil in' a ta (3)na pu Mangson pen'
singhum nei' gamngai khua uk ding a' a na pieh sah a hi hi.
     GamNgai khua ah' pu Mangson in' hausa a sep masang in' Talthul beh pu Thangsieh leh' pu Hanthual te' teng ton vuh hi.tuah hun laitak in' Gamngai khua ah' hausa sem te' kum khat hum lo in' si paipai in' hausa(7)
dong'' a ki zom a' a sih cieng vu'n' hausa sem ding koi mah ki ngah nawn lo vuh hi.tuah tak cieng in' Khuadai khua' pu Hanghil kung ah pei vuh a' a tapa pu Mangson pen' Gamngai hausa ding in' a ngen vua' ki lungkim in' pu Mangson in' 
GamNgai khua hausa a sem tah hi.
    Pu Mangson in hausa a sep zawh nipi(2)
 ang cinh cieng in' a khua a tui linglawng in'
Zo ngai na' ginua khuado pawi' i bawl ding vuh hi' a cih cieng in' ki thu kim vuh hi. Pu
Mangson zong' a pa kung ah' pei in' pa aw'
ka khua ka tui tawh' khuado ka bawl nuem hih a cih cieng in' a pa in' siel nau nei khat a
pie pai a' pu Mangson in' a khua a tui tawh' khuado pawi a bawl pai hi. a nu leh a pa' pu
Manlun' pu Mantuang' pu Hangvung' pu Matmang te han in' khua kim khua paam tawh' Zo ngaina' taang aih leh' tonh thuah in'
sun(7)leh zan(7) zu leh sa ne in' nuem na sah vuh hi. a nei ah la khat a hil hi.

(a) Ka khua ngai khua' khua nun nuem aw' 
      pu pa'n ton zawi' a kaih na hih ee''
(b) Pu pa'n ton zawi' a kaih na hih ee' han
      ning' a nek na hih ee''
(c) Vui vaviel' vui vaviel aw e' khuamuel
      tuanglam aw' vui vaviel ee'

     na cih hi.

     Pu Mangson in' 1550-1595 dong' Gam
Ngai khua ah' sieh kai in' na mang hi.pu
Mangson khangpan' khang(14)na' pu 
TawngNgam khang cieng kum(340)sung'
Mangson te'n Gamngai khua ah' khang gui
ki zom dit det in' hausa na sem vuh hi.

PU HANGVUNG TANGTHU TOM'

        Pu Hangvung pen' pu Hanghil leh pi ManNo ta pah hih a' a ta (4)na a hih hi. KhuaDai  khua ukpi a hi hi. nautum lam a hih man in' a nu leh a pa tawh' ki sawt temh a hi hi. ban ah' pu Manlun' pu Mantuang' pu Mangson te pen' a khua a khua ah' hausa ding in' na ki lah tah a hih man a' Khuadai innpi pu Hangvung in' a luah suak a hih a' Khuadai khua a' ukpi sem thei a hi hi.

ZO TE LEH KHANTHUAM SUAN LEH HAK
       SUKTE, KI LANGPAN NA,

      Khanthuam suen leh hak' Suk te in, a pien khiet na vuh' a pu khanthuam i' cil ki geh na ding pan a, a hon khieh Zo te tung na ngawn ah, sieh angkaih tak cieng in, Zo te'n ki langpang dok a hih hi. a langpang masa pen Zo beh sung ah' Samte (neuzaw)beh' Kaptelkhua mi' pu Songtheu a hih hi. pu Songtheu leh Muelpi khuami pu Thangtuen in' innpi pa lehheh ding in' hing ki ciem gel hi. a ki ciem ni gel in' Thangtuen peita lo in' ciem a peel ta hi. tuah tak cieng in' pu Songtheu in' khan guel muen hueilo khat
sang in' ka ciengkhut muen hueizaw cih in' a
ciengkhut khun in' innpi pa hek ding in' Falam khua ah' a matang in' a kuen tah hi. Falam gam uk' Batt mangpa kung ah' hek na lai' a va khang tah leh' a thu leh la te ki cing salo in' Batt mang pa'n pu Songtheu pen' ha(3)sung' gilbem(thong ) khum in' Tahan gam ah'  hawl khiet na (နယ်နှင်ဒဏ်)a pie hi.
    A sawtlo in, Khuamun khuami(mantuang)
beh pu HenZaKham hing ki pan in' innpi pa hek na lai Falam khua ah' a va khang tah hi. a thu leh la te' ki cing salo a hih man in' Pu
HenZaKham zong' Batt mang pa'n ha(3)
sung, thong(gil bem) ah a khum tah hi.Batt mang pa'n a thong om sung in' tuelpi lopa te ho sak den hi.tuah mi sung in' Batt mang pa'n na minam bup vua' nang leh heh vuh leh' thu
suak zo pan ding hih ci'n thu a pie dap hi.
    Pu HenZaKham thong pan ang suah tat tak cieng in' Batt mang pa thu pieh bang in' i
Zo beh makai teng tawh ki kum vuh a' innpi te leh-hek ding in' a nei a, Zo makai teng hing ki pan tah vuh hi.

(1) LienKhoMang(Mantuang beh)Phaitu
(2) VumLienKham(Mantuang beh)Gelmuel.
(3)ThawnHang(Guite beh)Tuimui.
(4)LetSuah(Thado)Aisih.
(5)OnKham(Thado)Hangken.
(6)TuangZaGo(Manlun)Lomzang.

    A tung a' Zo makai pi teng' Falam ah pei in' innpi pa hek na lai a va khang tah vuh leh' a thu leh la te ki cing salo in' a vek pi vu'n Batt mang pa'n ha thum sung thong ah' a khum kia ta sawnsawn hi.
     A tung a' Zo makai teng a thong om sung vu'n Batt mang pa'n Suk te pien khiet na teng a dok cieng in' Zo te dawnh kia na ah, Sukte beh' KhanThuam hak leh suen te pen' mipi sapi nam' tazaw nam' tulpi nam hilo hi.ka pu langza sieh kaih nam(12) te hawh' ko maa haw sieh kaih nam hi ci'a ang solh vuh a hih hi. a mui beih na ding' a ci tawp na ding vuh' a pu Khanthuam vuh' ki cil kheih' ki cil geh na ding pan vua' ka pu Langza vu'n a nah hot khiet te' a hi boh vuh hi ci'n a sut dit det suh tah cieng vu'n' Batt mang pa'n tu zawh a sawt lo in' kang zin ding hi. na mi pi te vuh tawh' hoi tak in' na ki kum vun' sieh khie nuem leh sieh khie nuemlo khut kang lam sak ding vuh hi. na vekpi vuh a' sieh khie nuemlo' na hih sieng vuh leh na thu vuh' na zo pan ding vuh hi ci'n vai hah in' thongpan hah in' inn a pei sak tah vuh hi.
   Batt mangpa vai hah bang in' ah mah teng
zong' inn a tun cieng vu'n a khua khua ah vak pai vuh a' innpi(Sukte)sieh piek lo ding a gen vuh hi. a sawtlo in in' Batt mang pa zong
hing zin in' sieh khie nuem leh sieh khie nuemlo teng' a tun na' a khua a khua ah khut
lam sak hi.tuah tak cieng in' Salzang khua pan' LamKhoGin leh KhanCinPau pa te pawl
khat' Phaitu to khua pan' NangZaMang' Nek
Thang leh Tawnglang te pawl khat' Anlun khua pan in'  KhanCin ki cih (LienCinMang pa) te pawl khat in' innpi pa sieh pie nuem zaw vung ci'n khut na lamh sese vuh hi. Batt mangpa Gelmuel khua ang tun tak cieng in' na mi te hoi tak in' na gen in kang cih hilo ih ci'n' thangpaih in' pu HenZaKham phetang pi a bengh leh na ki hemh man kha in' pu VumLienKham bengh kha in' a nah kua si ki theh ki cih hi. 
        Batt mang pa'n pu HenZaKham kung ah' kang pangbek nalungkim ei mah? ci'a a dok leh nei deih sak na lam hi zaw ci'n ka sang a, ka thangpaih sih hi ci'n a dawng kia hi. Falam pan a' hoi tak a' kang vai hah sah hilo ih? bang ding a' khua thum a' sieh khie nuem om lai a hei ci'n dongh kia a' pu HenZaKham in' mitampi lak ah' gilo zong' tawp theilo' a maw zong'  om ka hih vuh hi 
ci'n dawng a' mi tamzaw thu kim na tawh' thu nei khen thei pih sih deh mah a cih leh, 100lah ah 100 mah thukim leh bangmah gen ding dang om nawnlo ding a' na thu zawh na vuh' ang nuem ding hi a cih hi. tuah tak cieng in' Batt mangpa kung ah' khat vei ei han ciem pih lai in a cih cieng in' tu zawh ha(6) cieng in' hingki pan kia vun ci'n a khen sat hi.
      A tung a' Batt mangpa thu khensat na tung tawn in' a lui a' makai(7)teng banh ah'
Pu SuenThang' pu LienZaMang' pu SelCin
Thang' KhatLang,' AmKhoMang' Behieng pan' pu LangzaCin te tawh zong' hing ki thuah toh vuh hi. Siel tangkhat ki go in' a sa bah te' a khua khua ah' khua hausa te tung ah' ki tung sak masah in' tuahmi sa bah pen' 
zu ning leh taiteh ki buah in' phui ki sam a',
tu ni'a ki pan in' khua langpang' tui langpang'
minam langpang a' sieh kaih na thukim in'
khut ka lamh(khut ka tung) nawn sih ding hi ci'n inn suang pa in' sa bah ki pet sak in' khua cinh ah ki ciem na ki bawl sak hi. 
    A sawt lo in' Batt mangpa hing zin kia a' sieh kaih ding a lungkim khat zong om nawnlo a hih man in' thu nawngkai om nawnlo in' thu ki zo tah hi. tuah mi thu teng'
Batt mang pa in' England gam london khua ah thu puak in' 1941 kum in' KhanThuam suen Sukte pen' a sieh kaih na vuh' a ukpi sep na vuh pan a ki khawl sak tah vuh hi. a hih vang in' Sukte  KhanThuam hak leh suen te'n 1948 cieng' sieh dap kaih lai vuh a' 1948 January ni(4) ni in' kawl gam in' English te tung pan in' suah tat na' i ngah zawh 1948 February (20) ni pan in' a sieh kaih na' a ukpi sep na vuh pan' a khawl taktak tah vuh hi. Sukte in' a pien na vuh'  a pu khanthuam vuh ki cil geh na ding pan a' a hon khie Zo te tung ah' sieh ang kaih tah cieng in' Zo te ki lungkim lo a' ki lang panh a hih hi.
    Kawl gam in suahtat na a ngah zawh' 1952 kum pan in' kawl gam pen' paliman democaracy uk na tawh ki kal suen tah a' Khanthuam hak leh suen innpi (Sukte) in' ukpi za pan in' a khawl ta vuh a' tuah mi kum pan in' mipi te uk na ki pan in' mipi te tel te in' hausa a sem thei tah vuh hi.

ZO TE' MIPI NAM' A HIH NA, A KIPSAK THU TE LEH' A KI LANGH SAK THU TE'

(1) U TeinHpeMyint lai at Zogam tangh thu 
       laimai(172)na sung ah' Chin ki ci te'n a
       min vuh Chin hi sih vungh' ci'a a ngiel
       nuam tangh tangh lo vangh vu'n' a minpi
       taktak vuh pen' JO (ZO) a hih hi ci'n na 
       at hi.
(2) RC father Sanger Mano at father Sanger
      Mano A Description of the Burmese 
      Empire Reprint (Yangon the Goverment
      Press, MDCLXXXV) page(35) sung ah,
      Kawlgam saklam, nitumh na lam, latitute
      20" 30' leh 21" 130' ki kal ah, Zo gam ki 
       cih gam neu no khat om hi ci'n na at hi.
(3) American gam IlLinois sang min thang a,
      kisin ( Ilinoise Students In, Anthropology
      No(3) The University OF Ilinoise Press
      Arbans1963, page -179)sung,FK LehMan    at na sung ah,Indiagam leh kawl gam ki kal ah, ah maa haw' kam hamh leh a tangh ngai na vuh tawh, ki uk' kiptak a, a teng mi nam khat om hi. tuah minam te pen, a uk ha mahmah ZO ki cih minam te a hih hi ci'n na at hi.

KAWLGAM' CHIN STATE' TONZANG TOWNSHIP SUNG A, ZO KHUA TE'

(1) Tonzang(2)Phaitu(3)Lungtak(4)Salzang
(5) Phuntong(6)Taazang(7)Lomzang(8)Viel
Cien(9)Nakzang(10)Anlun(12)KhiangLam
(13)Buangmuel(14)SeNam(15)ThuamBual
(16) LenNaKot(17)SielMei(18)PhaiSat(19)
CiKha(20)Suangzang(21)KhuaiVum(22)
VangLai(23)Tuitang Zang(24)SielThawZang
(25)SingTumh(26)MauLawn(27) 

TEDIM TOWNSHIP SUNG A, ZO KHUA TE.

(1)Tedim(2)GamNgai(3)Bumzang(4)
Khuadai(5)Tualmuh(6)Mawngken(7)Kahgen(8)Zozang(9)Gienciel(10)GeelzangKen.

KALAY(Kawlpi)TOWNSHIP SUNG A, ZO
KHUA TE.

(1) Kalay(2)KanO(3)55 mai(4)Tazi(5)KuangLian

TAMU TOWNSHIP SUNG A, ZO TE TEN NA KHUA TE.

 (1)Tamu(2)Tungkyaw(3)Zuataa(4)LalLiem    (5)Kanaan,(6)Khampat no. (1+3+4)(7)
,NangKaTeih(8)BuangKung.

A ki sam lai teng a thei kha te'n ei genh tah vuah, a ki thun thei kia lel hi

INDIA GAM' MANIPUR STATE SUNG A,
ZO KHUA OM TE'

LAMKAH KHUASUNG A, ZO TE TEN NA TE'

(1)HiangZo(2)New Zoveng(3)Kereth veng(4)
TuiBuang(KamDo veng)(5)Zomun Nuam(6)
Emanuel(7)Tongdam(8)Valveng(9)Sim veng
(10)Beulahlone(11)

Churachampur township a, Zo khua te'

(1)Sing At(2)SugnuZoveng(3)Moreh Zoveng

Rural Area

(1)Tuaitengphai(tuitha)(2)MualLum(3)Dai
Zang(4)KhiangLam(5)T.Khazang(6)Belpuan
(7)SumCinVum(8)TeiKot(9)SuangKuang(10)
Zo khuanuam(11)Hiangtam(12)BelBing(13)
S.GelTui(14)S.MunHoi(15)PangLian(16)M.
TangLian(17)HiangDung(18)LumMual(19)
KulLian(20)PhaiBem(21)ZoMun(22)BokLui
(23)TuiBul(24)BenaZo(25)BuangMun(26)
SuangNal(27)ZaHong(28)SialNal(29)Suang
Kuang(30)KhuaMun

TUIVAI DUNG GEI A, ZO KHUA TE'

(1)MawngKen(2)MauKot(3)TuiManZang(4)
MuanZin

TUI lAH GEI A, ZO KHUA TE'

(1)HiangMual(2)MunPi(3)ZaBelLei(4)AlLu
SingTam(5)SaBual(6)HangNuam(7)BukSau

MANIPUR(Imphar) GUN GEI A, ZO KHUA TE'

(1)KhuaiNuai(2)PalDai(3)Sacik tampak(4)
SingTom(5)PhaiSan(6)SingHeu(7)KaThuang
(8)Tel SalZang(9)M.KhauKual(10)PalDai(11)
SaCik(12)KaThuang

TUINING KUAL ZO KHUA TE'

(1)TuiNing(2)TuiNuPhai(3)N.KhuaVung(4)
Zomi Zion(5)T.VaZang(6)KhaiMunMuam(7)
SaNgaiKot(8)KuVan(9)SaiBok(10)Zo bethel
(11)GangPiMual

I mangngilh tampi tak om hi. ei gen te, i ki welcome vuh hi.

KA ZO TANGTHU AT NA, KA LAIBU ET KAH TE'
(1) Hanghil laibu.
(2) Father Sazamano at Zo tangh thu.
(3) USA, FK Lehman at zo tangh thu.
(4) TungNung tangh thu.
(5) Suantak tangh thu.
(6) Kapapi HenCinThang at zo tangh thu.
(7) U TeinHpeMyint at Zo tangh thu leh, laibu tuemtuem pan a, ka lak kawikawi a hihi.

Source: Pi Thang Muan Cing FB
Share:

No comments:

Post a Comment

Comments not related to the topic will be removed immediately.

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive