MANIPUR A KUKITE DINMUN KHAT AHI ANGAIJE 📝 Dr. Sir H.H. Mate

OUTER MANIPUR thinglhang gamma cheng eimite (Chin, Kuki, Mizo, Zomi kitiho) dinmun hi phat lam sang'in setna lam'in eilom khum uvin ahi. Social lam ma idin mun nu jong ahoi poi, politics lam ma idin mun nu jong ahoi pon ahi. Spiritual lam jeng'a jong idin mun nu hi adih theipon ahi. Ahoi poi, adihpoi kati hi akhon na kheh a kasei doh ahi. Tulai tah hin Kukite (including Chin, Mizo, Zomi in Outer Manipur) ho ilamvai uvin ahi. Imakho diu ivetna ahileh lungkham um ahitai.

Over ground a kiloikhomna le kivaihom na akitup tapoi, underground kiloikhomna le kivaihom na jong akitup tapoi. Mipite vang alungkham lheh tan ahi. Tuhin SoO le Non-SoO inam sung'uva inei uvin, mipite hin ama hole amaho akitha to uhi akipona lheh jeng'e. SoO support mipi a-um in, Non-SoO support mipi jong a-um in, neutral tah a um, SoO jong support lou, Non-SoO jong support lou mi um kit ahi.

Kum 30 politics ibol taove natiu hi dih lou ahi. Kum 60 lang hung lhing ahi tan. Tuni chan na aga umlou lai ahi. SoO group a politics bol ho chepi dan le Non-SoO group a ho politics bol dan akibang kit pon, akikal in, aboi taove. KNO le UPF/SoO group a umho natoh le politics chepi dan hi achuom ahin, Non-SoO group ho natoh le politics chepi dan achuom ahi. Inatoh u, ikalsuon dan nu , ithusei dan nu, ivaikon dannu kitoh thei leo hen nam sung hi boilou ding ahin, akito thei tah lou jeh a hi boi ihiuve. Social transformation hi inam sung'uva a-umlou leh akichai pai ding ihiuve.

Ajeh chu lamkai ding idei uvin, lamkai hina gun/quality neilou itam val uvin ahi. Miching, mithem ho lamkai ding'in idei povin ahi. Hiti ahi jeh in mi ching, mithem ho akisel gam mang tan ahi. Themjilna lam le lhagao lamma khomulou hole lhasam ho nam lamkaija ikitun doh jeh uva machal theilou ihiuve. Gamtum thum ten inchen-lou chen lam joh ikhoh sah nao atamjo tan ahi. Ikam uvin gam le nam ingailu uvin, anatoh a gam le nam ngailu lhom chabou ihi taove.

Phung le chaang (tribe & clan) chule nomenclature (kiminsahna) ho a boi hon gamtum amulou ahi. Namkhat hina a kalsuong'a thusei, vaihom ho, vaikuon ho bou gamtum kipe thei ahiuve. Chule lung kitoh lou ho jong koiman atahsan lou ahi. Kuki le Zomi minna thu akisei leh thulah lou kihi ding mong ahi. SoO le Non-SoO min na thu isei uleh thulah lou te ihi diu mong ahi. Akitoh theilou, achekhom thei loute chu koiman atahsan lou ahi.

Keivang in SoO group jong kadempoi, Non-SoO group jong kadempoi, apha ding iti uva na itoh u ahin, aphat louna a-um jeh a bou nam sung'a kitha-kimat na umdoh jibou ahi. Akilungkhat lou, avaikuon khom theilou te chu hiti ding mong ihiuve. Hinlah ihi tipeh uleh imanthai diu ahi. Manthah nalou hel ding'a lung igelkhom diu ngai ahi bouve.

Miching, mithem, intellectual ho najam mang naova kon'in hung kile taovin, hung pangkhom tauvin, Class VIII - B.A. ho lamkaija ipan sah u hi nam mipite mit mona khat ahi. M.A, M.Sc., M. Phil., Ph.D jong eh vadung bang ta a, iding'a aching, athem ho ipai mang uva, kho mu chinlou ho ikitun doh uva i-oimo mo uham? Tua hi SoO a um hihen, umlou hihen, mipite hi jong leh idin nao khat ahin ngaitai, ibi doiju jong khat ahi angai tai, ikalsuon nao le  ivaikon nao jong akito angai jin, ilhun na diu itup pipen nu jong khat ahi ngai ahi. Hiche tohmol sona ding'a thingnoi, suongnoi, thingchung miho jouse kihou toh ngai ahi. Phaten nampin gelkhom ute.

Kukite ihi naova politics hi iche pilou uleh imacha imulou hel diu ahi. Majority tribe ho jong phatecha akikhuol diu ngai ahi. Nam sung'a lamkai ding chu phung tinna lekha them, miching post graduate ho le doctorate degree holder ho lhen ngai ahi. Phung le chaang'a iki lhen nao a-um jeh a lolhing theilou ihiuve. Intellectual hon thu hinsei pan tao vin.

Tuhin Manipur a vaihom ho thusei hi ngaileo chun akipah i-um diu, alunghang jong i-um diu ahi. Centre a vaihom Papong le Sumbu pipa natoh, thilguon hi tukum December sung'a hi hung chelha ding'in a-um in ahi. Manipur a Chief Secretary pa thusei ijah soh kei diu ahi. Sorkar thilguon hi achepaija ahileh highway teni phate cha kihong tading, IDP (Meitei) ho Lamka, Kanggui le Moreh a anung chen sah diu ahi. Ehsante toh nung chenkhom sang'a thima phajo hilou ham? Ole, Ehsante toh angai ngaija chenkhom ding tia nam lamkai hon pha nasah uham?

Centre sorkar in Ehsan IDP ho igam uva inop-ida uva ahin chensah uleh Ehsan ten tol toh ichot pha diu, gal khoh cheh hung um tei ding ahi. Hiche hi nam lamkai hon nasuh millou diuvin aphai. Gal manchah phaten kisel tup hiute. Sepai ho mat sah poute tia ksiei jing ahin, i-ati leh manchah hoi tah tah 200 val lang jen hi amat doh thei uham? Eima ho le eima ho akon ham, hoija kon ham? Ithi thina diu, iman thai na diuvin natong poute, sopite.

Idin nao SA/UT bouva det kheh a nam lamkai ho, tichu, SoO group ho hihen, Non-SoO group ho hijong leh, CSO lamkai ho hi jong leh adin chah kheh diu ngai ahi. MLA/Minister hole Inpi hon jong mipiten SA/UT mutei ding atup uhi nadinpi diu ahi. Eima ho phat chuom na ding'in lunggel nei poute, sopiteho. Chin-Kuki, Mizo kiti ho hi India sung Manipur contex a Kukite ihiu hi sumil poute. Zomi a jong boi da hiute. Nam dang ten Kukite eitiu ahin, Kuki ihiu jong ihe soh kei uvin, lamkai dihlou ho jeh in lungneo poute. Inam hinao Kuki bouvin thu sei hiutin, politics chepijing hiute. Gamtin nomenclature le Tribe thu a boi tapoute. SoO group ho jong phaten panla uvin, Michael Lamjathang Haokip in jong na nam dou nan thu nung sei da tan, gamtum mu ding idei mong mong'u ahileh phaten kigel phau tin, kisempha hiutin, pan lakhom taute. Ihiti peh uleh ineh-u hung tui sel ding ahi. Nam sung'a miching, mithem hon pan nalah lou uleh inam u hi hung lamvai tei ding'in a-um in ahi.

Centre a Papong le Sumbu pipa thilguon hi tuchan in Kuki, Naga chule Meitei ten  ahedoh theipon ahi. Aguong dan hi ihe uvin, hiti ding mong ahije tivang akihe chin pon ahi. Pathen heng'a itaonao hi i-Pathen uvin eisan pih uva ahileh Kukiten ithil thum mu eiki pe diu ahi. Hinlah Kukite sung'a adihlou, athenglou, aphalou atam jeh a hi Pathen in iti lam dolla Papong le Sumbu pipa ahin man ding ham tivang ihepou vin ahi. Kukite ihi uleh Kuki hiu tin, Zo kiti social identity hi political identity toh meh be da thei leo hen pha lheh ding ahi. Zomi a umho jong Kukite ngen ahi bouvin, kichuom sah ujong leh phachuom ponte. India hetlou, UN hetlou lai ahin, khonung'a akipal nao hung hithei ahi.


SA/UT/State deite ihiu leh nam khat in umkhom hiutin, pangkhom hiutin, selung kitoh in movement neikhom hiute. Ehsan te le Songkoh/Ponsan silte kipa pa nading in kubung khen bol da hiute. Ikibung khen uleh Pathen in gamtum'a kivaihom na SA/UT/State nati ujong eipethei povinte. Gam neipa Pathen ahin, ama in pha asah le Papong le Sumbu pipa amanchah a eipeh diu ahi bouve. SA/UT del/thum ihiu leh amu ding'in tahsan na nei hiute.
Share:

No comments:

Post a Comment

Comments not related to the topic will be removed immediately.

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive